Illustration Shutterstock Talloze keren was Caroline van der Mark de afgelopen ruim veertig jaar op de Galapagoseilanden. Als gids voor reisbureau SNP. Maar vorig jaar voor het laatst. Het massatoerisme stuit haar tegen de borst. ‘Ik had de illusie dat het na corona wat minder zou zijn geworden. Maar het was twee keer erger dan voorheen. Zo’n deceptie. Ik heb toen tegen SNP gezegd: dit moeten we niet meer doen. Het is niet goed, voor de eilanden noch voor onze deelnemers.’
Van der Mark is de hoofdgast van het zevende Darwin Café dat op woensdag 12 februari plaatsvindt in de Stadsbrouwerij in Wageningen. Die dag 216 jaar geleden zag Darwin het licht. Als jonge onderzoeker (26) betrad de vader van de evolutieleer in 1835 de Galapagoseilanden, de plek die sindsdien onverbrekelijk met hem is verbonden. De diversiteit aan lokale vinken, ieder aangepast aan zijn eigen eiland, legde de kiem voor de evolutieleer.
Heimwee
Van der Mark was als puber al gegrepen door het verhaal van Galapagos. ‘Het was min of meer mijn motief om biologie te gaan studeren’, zegt ze. Dat deed ze in Wageningen. Haar eerste bezoek aan de eilanden volgde in 1982 na haar stage op Bonaire. Het mondde uit in een soort verslaving. ‘Ik was nog geen week weg, toen ik al heimwee had naar de Galapagoseilanden. Ik houd heel erg van de zee, de leegte, de afwezigheid van herrie en drukte. De wildheid van Galapagos vind ik heel aantrekkelijk.’
Twee jaar later, na haar afstuderen, keerde ze terug. Ditmaal als gids voor een Ecuadoraanse organisatie. Twee jaar lang woonde ze praktisch op een schip, steeds vaste trajecten varend. ‘De Galapagoseilanden bestaan uit wel zestig eilanden, waarvan er vijftien een beetje groter zijn. De grootste is vier keer Texel’, vertelt Van de Mark. ‘De eilanden liggen verspreid over een oppervlakte van ongeveer Nederland. Slechts drie procent van de eilanden is te bezichtigen.’
‘Het beste cadeau van haar leven’, noemt ze haar tijd als gids. ‘Mijn connectie met buiten zijn en de natuur is daar heel sterk geworden.’ Van massatoerisme was toen nog geen sprake. Daar waren de omstandigheden niet naar. ‘Het is ver weg en duur. Het water is er koud, de stranden zijn vulkanisch en dus zwart, rood of bruin en er zijn geen palmbomen. Het is een ongenaakbaar en ruig landschap. Maar wel heel fascinerend, zeker als je in evolutie geïnteresseerd bent.’
Meer soorten
Die eerste periode van twee jaar kreeg een vervolg toen Van der Mark in 1999 door SNP gevraagd werd een reis naar de Galapagoseilanden te organiseren. ‘Mensen kregen steeds meer geld en gingen steeds verder reizen.’ Sindsdien was ze er elk jaar. En zag ze dus de situatie verslechteren. ‘Toen ik begon als gids bestond de flora uit 1000 planten. Dat zijn er inmiddels 1600. Allemaal exotische, en vaak ook invasieve, soorten die van elders zijn meegekomen. Het aantal soorten insecten is van 400 naar 1200 gestegen.’
Er zijn ook nog heel veel plekken niet verstoord
Caroline van der Mark, bioloog en reisleider
‘Toen ik als gids begon, kwamen er jaarlijks 40 duizend bezoekers’, gaat Van der Mark verder. ‘Het afgelopen jaar kwamen er 330 duizend bezoekers. De smalle trails van vroeger zijn brede uitgesleten paden geworden. Je loopt als toerist niet meer op een maagdelijk eiland, maar in het kielzog van honderdduizenden voorgangers. Niet allen de belevenis is beschadigd, maar ook de natuur lijdt schade. Waar vroeger broedkolonies waren, zie ik die nu niet meer. Eten en drinken voor al die mensen moet worden geïmporteerd. Zoet water is een groot probleem en het afval hoopt zich op.’
Magische plek
‘Dit klinkt allemaal heel erg verbitterd’, merkt ze op, ‘maar het moet gewoon gezegd worden.’ Tegelijkertijd blijven de Galapagoseilanden volgens Van der Mark een magische plek. Op Darwins geboortedag gaat ze die laten zien, zoals de jonge Darwin het destijds aantrof. ‘Dat kan nog. Er zijn ook nog heel veel plekken niet verstoord. Ik laat plaatjes zien van beesten, plantjes en landschappen van die vier plekken waar hij aan land is geweest. Uit de dagboeken die online staan, kun je dat precies herleiden.’
Het verhaal van Van der Mark wordt ingeleid door Darwin-kenner Gert van Maanen, initiatiefnemer van het café en hoofdredacteur van BioNieuws. Hij was het afgelopen jaar op de Galapagoseilanden in het kader van de Darwin200 Global Voyage, een expeditie in het voetspoor van Darwin. De trip die twee jaar geleden begon in Plymouth eindigt in juli in Falmouth.
Darwin Café 2025, Rad van Wageningen (1ste Kloostersteeg 3) op woensdag 12 februari. Toegang is gratis. Consumptie verplicht. Zie ook www.facebook.com/DarwinCafe.
