Gies was zelf betrokken bij een aantal kleine gebiedsprocessen in het westelijk veenweidegebied. ‘Er kwamen écht mooie ideeën uit.’ Foto Shutterstock Ook Wageningse stikstof-experts keken ervan op dat minister Wiersma vorige maand liet weten dat het kabinet stopt met het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) dat de problemen met stikstof en waterkwaliteit moet aanpakken. Resource vroeg een aantal van hen naar de gevolgen van dit besluit van Wiersma. In deze aflevering: Edo Gies, onderzoeker regionale ontwikkeling en ruimtegebruik, die onder meer een scenariostudie deed naar het NPLG.
‘Wat de streep door het NPLG precies betekent voor mijn onderzoeksterrein, kan ik nog moeilijk inschatten. Lopende onderzoeken worden er niet door beïnvloed. Wel is door veel provincies de stekker getrokken uit een aantal nieuwe onderzoeken voor die provincies. Ze waren voortvarend bezig met gebiedsplannen, ook omdat er een vette worst lag in de vorm van een transitiefonds van 25 miljard euro. Toen dat fonds werd geschrapt door het kabinet, zeiden veel provincies: we stoppen er voorlopig mee.’
Chagrijn
‘Het chagrijn hierover is best groot. Want het NPLG is dan wel afgeschaft, maar de doelen blijven staan en hoe het nu verder moet, is nog onduidelijk. De politieke hoop is gevestigd op wat men in Brussel denkt te kunnen bereiken. Ik denk dat dat een doodlopende weg is; die speelruimte is er niet. Provincies kijken reikhalzend uit naar waar het Rijk nu mee gaat komen. Ook omdat ze natuurlijk snel iets moeten met die PAS-melders* (zie kader onderaan, red.) Maar dat kan pas als de stikstofdeken substantieel naar beneden is.’
Mensen snappen heus wel dat Nederland nou eenmaal bepaalde milieudoelen moet halen en zijn ook best bereid daaraan mee te werken
‘Mijn indruk is dat er door de gebiedsplannen van het NPLG een soort beweging op gang is gekomen, met een toonzetting die een stuk positiever is dan eerder. Ik heb gezien hoe boeren en andere betrokkenen echt samen optrokken om oplossingen te bedenken, slim gebruikmakend van de dynamiek in hun gebied. Daar kwamen hele mooie ideeën uit, waarvoor iedereen z’n nek heeft uitgestoken. Mensen snappen heus wel dat Nederland nou eenmaal bepaalde milieudoelen moet halen en zijn ook best bereid daaraan mee te werken.’
Boer aan het Roer
‘Zelf was ik betrokken bij een aantal kleine gebiedsprocessen in het westelijk veenweidegebied: Boer aan het Roer. Daarin keken we samen met boeren hoe je nou een toekomstplan kunt maken waarin je én voldoet aan alle reductiedoelen én nog perspectief hebt. Het is de vraag of die plannen nog gerealiseerd kunnen worden na de koerswijziging van de minister. Want realisatie ervan vergt tijd, begeleiding, financiële ondersteuning en inzet van andere beleidsinstrumenten. Het moet wel haalbaar zijn, en betaalbaar voor de boeren.’
Ook met doelsturing moet de landbouw z’n stikstofemissie ongeveer halveren
‘Boeren weten feitelijk nog steeds niet waar ze aan toe zijn. Doelsturing lijkt nu het nieuwe politieke toverwoord, een denkrichting waar een aantal Wageningse collega’s ook volop mee bezig is. Op zich vind ik het toe te juichen als ieder bedrijf precies weet welke doelen het moet halen. Maar het is niet zo dat stikstofreductie daardoor ineens een makkie wordt. Ook met doelsturing moet de landbouw z’n stikstofemissie ongeveer halveren.’
Doormodderen
‘En het klinkt leuk dat doelsturing boeren in staat stelt zelf te bepalen welke maatregelen ze nemen om stikstofreductie te halen, maar zoveel opties zijn er helemaal niet. Mijn vrees is dat het idee van doelsturing valse hoop biedt en vooral vertragend werkt. Je bent zo vijf tot tien jaar verder totdat afrekenbare doelsturing per bedrijf echt voor elkaar is. En bedenk: het stikstofprobleem wordt er ondertussen niet kleiner op. Integendeel. Hoe langer we doormodderen, hoe moeilijker het wordt.’
* PAS-melders zijn bedrijven die onder het oude stikstofregime (Programma Aanpak Stikstof, PAS) geen natuurvergunning hoefden te hebben; een stikstofberekening volstond. In 2019 verwierp de Raad van State echter de juridische basis van het PAS en daarmee verviel ook de vrijstelling van de vergunningplicht voor circa 2500 PAS-melders, merendeels veehouders. Het toenmalige kabinet beloofde met een oplossing te komen. Maar het ontbreekt aan vrije stikstofruimte om alsnog vergunningen te kunnen verlenen en de bedrijven te legaliseren. Volgens vakblad Nieuwe Oogst hadden begin deze zomer pas zeven PAS-melders een onherroepelijke vergunning gekregen.
De Raad van State heeft tot 1 maart 2025 gegeven om het legalisatieprogramma af te ronden. Daarna moeten provincies de vergunningplicht gaan handhaven. Milieuorganisatie MOB heeft al ‘een tsunami aan rechtszaken’ aangekondigd als ze dat nalaten. ‘En met alleen een plan voor doelsturing hebben provincies juridisch gezien geen poot om op te staan. Daarvan heeft de rechter in 2019 al gezegd: dat kan niet’, aldus Gies.
Stikstofserie
Deel #1 – ‘Ik vind dat de minister een riskante strategie volgt’ met Roel Jongeneel
Deel #2 – ‘Doelsturing maakt niet ineens een makkie van stikstofreductie’ met Edo Gies
Deel #3 – ‘Hopelijk heeft de twijfelindustrie z’n langste tijd gehad’ met Karin Groenestein
Deel #4 – ‘Ik verwacht dat de voer-optie opnieuw in the picture komt’ met Jan Dijkstra (online op 29 oktober)
Deel #5 – Gerard Migchels (online op 1 november )
Deel #6 – Wim de Vries (online op 5 november)
