Herman Vermeer met de biggen van de proef. Eigen foto In de stallen van WUR arriveren deze maand 96 biggetjes. Ze spelen de hoofdrol in een onderzoek naar de vraag of biologisch eten nu wel of niet gezonder is.
Om maar met de bijsluiter te beginnen. De proef zegt weinig of niets over gezondheidseffecten van biologisch eten bij de mens. Daarover is projectleider Herman Vermeer (Wageningen Lifestock Research, Dierenwelzijn en -gezondheid) heel beslist. ‘De proef geeft absoluut geen antwoord op de vraag wat biologisch voedsel bij mensen doet. Daarvoor moet je humaan onderzoek doen. Maar als je in dit experiment met varkens geen effecten vindt, is het niet zo zinvol om nog naar effecten bij de mens te zoeken.’
De proef geeft geen antwoord op de vraag wat biologisch voedsel bij mensen doet
De varkensproef is een opdracht van het toenmalige ministerie van LNV en kent een lange en roerige voorgeschiedenis (zie kader), die terugvoert tot een soortgelijk experiment in 2007, maar dan met kippen. In plaats van kippen is nu voor varkens gekozen. ‘Mens en varken lijken fysiologisch veel meer op elkaar’, zegt Vermeer. ‘Eigenlijk zijn wij verticale varkens.’ Natuurlijk zou een experiment met mensen het meest ideaal zijn, maar dat is ondoenlijk. ‘Wij kunnen bij deze varkens alle omstandigheden gelijk houden, zodat alleen het voer verschilt. Bij mensen kun je dat niet doen. Zo’n proef zou tientallen jaren moeten duren. Dat is praktisch en ethisch onhaalbaar.’
Virus en fastfood
Het varkensexperiment is in de kern eenvoudig. Biggen groeien al of niet op met biologisch voer en worden vervolgens blootgesteld aan één van twee ingrepen: een vaccinatie of ongezond voer. De gevolgen daarvan voor de gezondheid en de veerkracht van het dier worden nauwkeurig in kaart gebracht. De vaccinatie betreft een verzwakt levend PRRS-virus, het vroegere varkensblauw. De ongezonde hap is een soort fastfood, eten met veel suikers. In beide gevallen wordt het immuunsysteem, en dus de veerkracht van het varken, uitgedaagd om te reageren.
Achter die in de kern overzichtelijke aanpak gaat veel voorbereiding schuil. Alleen de vergunningverlening voor het experiment nam volgens Vermeer al anderhalf jaar in beslag. ‘Het gaat hier om een nutritionele uitdaging: de dieren krijgen maaltijden voorgeschoteld die ze niet gewend zijn. Om te meten hoe het immuunsysteem daarop reageert, krijgen ze een canule ingebracht waarmee we bloed kunnen tappen. En aan het einde van de proef worden alle dieren geëuthanaseerd om allerlei monsters te kunnen nemen.’
Eigenlijk zijn wij verticale varkens
Naast vergunningen, vergde ook de samenstelling van het voer veel tijd. Vermeer: ‘We hebben een deel gangbaar en een deel biologisch ingekocht: van beide soorten meerdere partijen vanuit heel Europa. Die zijn vervolgens uitgebreid onderzocht en gescreend op samenstelling en verontreinigingen. Daar zijn vervolgens mengsels van gemaakt voor gedurende de hele proef.’ De varkens krijgen overigens gewoon varkensvoer, geen humaner dieet met groente of dierlijke eiwitten.
Zeugen
De 96 biggen die nu opgroeien op de campus zijn de dochters van 24 zeugen. Ze zijn geboren bij een fokbedrijf en hebben allemaal dezelfde vader om genetische verschillen zoveel mogelijk uit te sluiten. Opmerkelijk is dat de helft van de biggen al vanaf de conceptie biologisch opgroeit, wat wil zeggen dat de moeder tijdens de dracht biologisch voer krijgt. ‘Als je pas op latere leeftijd begint met de proef, is het effect waarschijnlijk kleiner’, zegt Vermeer. ‘En daarmee ook de kans dat je een effect ontdekt. We willen een zo groot mogelijk en alleen door voeding veroorzaakt contrast aanleggen.’ De keuze voor één sekse is gemaakt om hormonale m/v-invloeden te voorkomen. ‘Wij hebben voor vrouwtjes gekozen, omdat die mogelijk wat sterker reageren op de interventies.’
De proef eindigt in maart. De biggen zijn dan varkens geworden van ongeveer 80 kilo. De resultaten van het onderzoek komen naar inschatting van Vermeer pas eind volgend jaar. Het biologische wereldje kijkt er met spanning naar uit. Om geharrewar over eventueel te trekken conclusies ditmaal te voorkomen, wordt daar nu al over nagedacht. Vermeer: ‘We zijn bezig om zoveel mogelijk de verschillende uitkomsten en scenario’s in kaart te brengen. Stel de ene indicator wijst de ene kant uit en een andere wijst in een andere richting. Wat concludeer je dan? We proberen daar vooraf met alle partijen consensus over te krijgen. Daar wil je niet achteraf discussie over hebben.’
Zembla
De varkensproef heeft een lange en roerige voorgeschiedenis. Die begon in 2007 met de presentatie van het rapport Biologisch Gezonder?, over een experiment met kippen die gangbaar of biologisch werden gevoerd. Het rapport concludeerde dat het wetenschappelijke bewijs voor positieve gezondheidseffecten door biologisch voer te mager is. Het tv-programma Zembla trok die conclusie vier jaar geleden in twijfel. Onder zware druk van TNO, een van de deelnemende partijen, zouden positieve gezondheidseffecten onder tafel zijn geschoven. De uitzending leidde tot Kamervragen en uiteindelijk de opdracht van toenmalig landbouwminister Carola Schouten voor nieuw onderzoek. Die studie voert WUR uit in samenwerking met de Universiteit Utrecht en het Louis Bolk Instituut.
