Serieuze wetenschap bedrijven op Lowlands: kan dat, hoe werkt dat, waarom zou je het willen en hoe kom je aan zo’n felbegeerde plek op het festivalterrein? Resource ging kijken en sprak met de Wageningse onderzoekers die in naam der wetenschap de festivalvibe opzochten.
Bliep, déng, kggg, tududu, bliep, déng. Vlakbij de grote Alfa-mainstage van Lowlands wordt een kakofonisch klinkend recycle-spel gespeeld. In steeds hoger tempo moeten spelers met XXL-objecten handelingen uitvoeren om verpakkingen geschikt te maken voor recycling – mét geluidseffect. Het is een hit; half Lowlands wil er z’n reactievermogen testen. Pal ernaast, bij het honk van het Wageningse project ‘Hooked on Plastics’, is het ook dringen. Promovendus Rick Fransman doet daar onderzoek, als onderdeel van een groter NWO-project (Munition): hoe goed kunnen festivalbezoekers plastics scheiden, en wat weten en vinden ze ervan? Naast zijn ‘Lowlands-lab’ staan twaalf andere omgebouwde zeecontainers, waar festivalbezoekers onder meer linedancen en porno kijken* – in naam der wetenschap. Welkom bij Lowlands Science.
Randprogrammering
Met 65.000 bezoekers is Lowlands een van de grootste festivals van Nederland. Naast muziek biedt het een uitgebreid randprogramma, met sinds 2015 ook wetenschap: Lowlands Science. Vorig jaar hield Sigrid Wertheim-Heck er haar experiment Free Lunch Free (zie kader); dit jaar was Fransman er met zijn Hooked on Plastics. ‘Een unieke ervaring die ik iedere onderzoeker zou aanraden’, zegt hij erover.
Beide WUR-onderzoekers kwamen niet op de gebruikelijke manier op Lowlands Science – wetenschapsfinancier NWO schrijft er jaarlijks een open call voor uit – maar werden via de Nationale Wetenschapsagenda uitgenodigd een voorstel te doen, vanwege de link tussen Lowlands en hun onderzoeksgebied. Zo was recycling dit jaar een belangrijk thema voor de Lowlands-organisatie. Op de festivalcampings – berucht vanwege de rotzooi die er na het weekend achterblijft – werden bijvoorbeeld sets van vijf verschillende afvalzakken uitgedeeld, om de festivalkampeerders te stimuleren om hun afval netjes te scheiden. ‘Mijn onderzoek paste mooi in dat straatje’, vertelt Fransman.
Niet voor spek en bonen
Onderzoek op een festival moet entertainmentwaarde hebben, anders doet niemand mee. Tegelijkertijd moet het bruikbare data opleveren. Fransman moest er even op broeden met zijn supervisors (‘Lowlands vond het eerste idee nogal saai’), maar bedacht uiteindelijk een succesnummer: festivalbezoekers in een opblaasbadje laten hengelen naar (genummerde) plastic badeendjes. De nummers correspondeerden met een bepaald stuk afval – een lege deodorantspray of een prop alufolie – dat bezoekers in de correcte afvalbak moesten deponeren: PMD of restafval? Een foutloze ronde was goed voor een knalgeel eendenpetje – zeer populair onder de Lowlanders, Fransman werd voortdurend aangesproken op zijn hoofddeksel. Slechts twee Lowlanders wonnen er dat weekend eentje. Het citrusfruitnetje bleek een instinker: gemaakt van plastic, maar omdat de sorteermachines erop vastlopen moet-ie toch bij het restafval.
Alcoholconsumptie
Net als Wertheim-Heck leverde het driedaagse festivalweekend Fransman meer op dan hij vooraf had durven hopen. Hij kwam thuis met 288 complete datasets (‘in een labsetting had ik nooit zo veel kunnen verzamelen in zo’n korte tijd’), honderden gedragsobservaties van afvalscheiding én een grote hoeveelheid spontane input over attitudes. ‘Festivallers uit Amsterdam vertelden hoe frustrerend ze het vinden dat ze hun afval niet eens kúnnen scheiden, omdat de gemeente niet apart inzamelt.’ Gevraagd naar de kwaliteit van de data erkent hij lachend dat die in de loop van de dag, naarmate de alcoholconsumptie toeneemt, wel wat achteruitgaat. ‘Daar houden we bij de analyse natuurlijk rekening mee. Maar die data zijn niet per se onbruikbaar, hoor. Als onderzoeker wil ik weten hoeveel moeite het mensen kost om plastic te recyclen, en hoeveel moeite ze bereid zijn daarvoor te doen – en niet alleen in nuchtere staat. Als mensen thuis hun afval scheiden, doen ze dat vast ook weleens als ze onder invloed zijn.’
‘In alle opzichten fantastisch’
Begeleid door grappige, Monty Python-achtige filmpjes legde consumptiesocioloog Sigrid Wertheim-Heck de Lowlanders vorig jaar voedseldilemma’s voor, zoals: nooit meer zelf bepalen wat je eet, of nooit meer eten in gezelschap?
Het experiment legde bloot dat de sociale component bij voedselvraagstukken belangrijker is dan keuzevrijheid. ‘Een belangrijk inzicht, ook vanuit beleidsoogpunt. Mensen zijn best bereid wat keuzevrijheid in te leveren, mits de sociale benefits maar groot genoeg zijn’, aldus Wertheim-Heck.
Meedoen aan Lowlands Science vond ze ‘in alle opzichten fantastisch’. Ze legt uit: ‘Je kunt er dingen doen die je met regulier onderzoek niet zo snel doet. En Lowlanders vormen een categorie mensen die je doorgaans niet zo makkelijk bereikt voor onderzoek. Deelname heeft me veel meer opgeleverd dan ik vooraf verwachtte: grote hoeveelheden bruikbare data, belangrijke inzichten rond methodologie, enorm veel engagement en nuttige nieuwe contacten – na Lowlands heb ik het experiment op verschillende andere podia kunnen herhalen. Dat had ik allemaal nooit uit een regulier labexperiment kunnen halen.’
Haar voedseldilemma’s bleken onverwacht veel los te maken. ‘Vooraf dacht ik: we spelen het spel en klaar, maar veel festivalbezoekers bleven hangen om na te praten. We hebben mensen echt aan het denken gezet over voedselvraagstukken. Dat effect ijlt veel langer na dan de drie dagen die het festival duurt.’
‘Ik zie het als een opdracht voor mezelf om de academische praktijk te helpen vernieuwen. De festivalaanpak bewijst dat wetenschap niet iets droogkloterigs is, maar dicht op de realiteit staat en ludiek genoeg kan zijn om vrijwel iedereen erbij te kunnen betrekken.
* Linedancen gebeurde in de context van onderzoek naar leerprocessen door de Universiteit van Amsterdam. Het ‘Pornfessions Lab’ diende voor onderzoek van de Erasmus Universiteit naar pornografische stereotypen en hun invloed op seksuele en maatschappelijke beleving.
