Demonstatie tegen de langstudeerboete afgelopen juni in Utrecht. Foto ANP/Bas van Setten Het kabinet wil fors bezuinigen op onderwijs en haalt daar onder meer de langstudeerboete voor uit de kast. Die maatregel, waarbij langstudeerders straks drieduizend euro extra collegegeld gaan betalen, moet Den Haag 282 miljoen euro per jaar opleveren vanaf 2026.
Heb je dit verhaal al gelezen in Resource magazine? De doorleesstukken vind je onderaan dit verhaal in de grijze kaders.
Hoe de langstudeerboete er precies uit gaat zien, is nog niet bekend, maar het basisidee is dat studenten die meer dan één jaar uitloop hebben op hun studie straks drieduizend euro extra collegegeld gaan betalen. Ook krijgen universiteiten waarschijnlijk minder geld uit Den Haag voor deze studenten, vertelt Ingrid Hijman, hoofd Student Service Centre. ‘Als universiteit moeten we nadenken hoe we hiermee omgaan. Veel hangt af van de uitwerking: komen er bijvoorbeeld uitzonderingen voor studenten die een bestuursjaar doen of langdurig ziek of mantelzorger zijn? We weten het nog niet.’
Ondanks die onduidelijkheid zullen de gevolgen van de langstudeerboete verder reiken dan alleen wat extra druk op langzamere studenten om sneller af te studeren. Het begint al bij studiekiezers, vertelt Daniëlle Vogels (studiekeuzevoorlichter bij WUR). ‘Veel jongeren zijn bang om een verkeerde studiekeuze te maken, want als je van studie wisselt, loop je vertraging op. Omdat je maar drie jaar basisbeurs ontvangt, betekent dat nu al dat je bij moet gaan lenen. Over die lening betaal je inmiddels ook rente. Met een langstudeerboete daar nog bovenop neemt die studiekeuzestress alleen maar meer toe. En als je dan al de keuze maakt en gaat studeren, wordt de druk om er maar zo snel mogelijk doorheen te gaan, nog hoger dan die nu al is.’
Welzijn
Die druk is niet goed voor het welzijn van studenten, terwijl daar de afgelopen tijd juist fors in werd geïnvesteerd, vertelt Hijman: ‘Het is frustrerend dat dit kabinet al die moeite met een klap teniet lijkt te doen. De hoofdoorzaak van de mentale problemen bij deze generatie is stress, en met zo’n langstudeerboete neemt die stress alleen maar toe. Studiestress en financiële stress. Vaak hebben studenten al een bijbaan om rond te komen. Er staat ook veertig uur per week voor je studie. Als je bang bent dat je door je bijbaan je studie niet op tijd haalt en een langstudeerboete krijgt, kun je in plaats daarvan gaan bijlenen om rond te komen, maar sinds kort betaal je ook rente op je studieschuld. Die weer meetelt als je later een huis wilt kopen. Ik kan me voorstellen dat dat stressvol is.’
Ook voor studenten die zich naast hun opleiding willen ontwikkelen, heeft de boete gevolgen, verwacht Hijman. ‘Het was na corona al moeilijker om studenten te vinden voor de studentenraad, het organiseren van de AID of een verenigingsbestuur of -commissie. Als WUR vinden wij het belangrijk dat studenten zich ook naast de studie kunnen ontwikkelen. Dat stimuleren we bijvoorbeeld via de FOS-regeling (Financiële Ondersteuning Student, red.).’ Door die regeling kunnen studenten financiële compensatie krijgen voor vertraging in geval van overmachtssituaties of als zij zich inzetten voor bijvoorbeeld de studentenraad, een verenigingsbestuur of sportstichting Thymos. ‘Het liefst willen we zo snel mogelijk tegen studenten kunnen zeggen dat ze dit soort dingen gewoon kunnen blijven doen zonder daarvoor een boete te krijgen. Maar omdat de uitwerking van de plannen nog niet duidelijk is, kunnen we niet garanderen dat studenten er helemaal geen last van zullen hebben.’
Verenigingen
Daardoor zorgen de kabinetsplannen ook voor onrust in verenigingsland, vertelt Christel Konings, voorzitter van de Wageningse Kamer van Verenigingen. ‘Je gaat als student wel drie keer nadenken voor je een bestuursjaar gaat doen. De druk om snel af te studeren was al hoog. Alles waarop een vereniging draait – tijd en inzet van haar leden – gaat hier onder lijden.’ Ook kan de maatregel gevolgen hebben voor het ledenbestand van verenigingen. ‘Het collegegeld is fors gestegen, net als de rente op een studielening. Ondertussen daalt de basisbeurs met zo’n 150 euro en komt op studievertraging een boete te staan. Alle tijd die je in een vereniging stopt, kun je niet meer in je studie stoppen. Het zou goed kunnen dat minder studenten lid gaan worden. Of zelfs de keuze maken niet op kamers te gaan, omdat vanuit je ouderlijk huis studeren goedkoper is en voor minder afleiding zorgt. In de meest extreme gevallen kunnen studenten ervoor kiezen om hun hele studentenleven over te slaan, op de studie na. Ik zeg niet dat iedereen dat zal doen, maar voor sommigen kan het wel die kant op gaan bewegen.’
De plannen van Schoof zorgen voor verbazing en verbijstering bij studenten, stelt Konings. ‘Na jarenlange investeringen om stress te verminderen, introduceer je een boete die zorgt voor een cultuur waarin fouten maken keihard wordt afgestraft. Dan vraag ik me af: wat wil je nou met studenten? Ik snap dat er moet worden bezuinigd, maar waar is de gouden middenweg?’
Dure opleidingen
WUR biedt vier masteropleidingen aan waar wettelijk maar één jaar voor staat, maar die hier twee jaar duren: International Development Studies, Development and Rural Innovation, Management, Economics and Consumer Studies en Communication, Health and Life Sciences. Krijgen studenten van deze opleidingen met minimale uitloop straks direct een langstudeerboete?
‘Momenteel vergoed WUR al de stufi die een deel van de studenten van deze opleidingen misloopt omdat de opleiding hier langer duurt dan ze in Den Haag nodig achten’, vertelt Hijman. ‘Dat gaat voornamelijk om studenten die doorstromen vanuit het hbo, want dan doe je er nou eenmaal langer over als student. Maar als alle studenten die ook maar een beetje uitloop hebben straks gelijk gekwalificeerd worden als langstudeerder en dus drieduizend euro extra collegegeld moeten betalen: moet WUR dat dan ook vergoeden? Eigenlijk wel, want als universiteit hebben wij er een tweejarige opleiding van gemaakt – dat is niet de keuze van de student. Maar kan dat überhaupt uit, financieel?’
Veertien jaar geleden speelde een vergelijkbare vraag al bij deze opleidingen, vertelt Hijman. ‘Onder leiding van Arthur Mol – voordat hij rector werd – is toen onderzocht of we deze opleidingen nog wel aan zouden moeten bieden, of dat ze bijvoorbeeld ingekort moesten worden of zelfs opgeheven. Zowel inhoudelijk als financieel was toen de conclusie dat het beter was om door te gaan met deze masters in dezelfde vorm.’
Hoeveel langstudeerders?
De precieze invulling van de langstudeerboete is nog niet bekend. Toch vroegen we Geertje Braat van Education & Student Affairs om te kijken hoeveel WUR-studenten nu meer dan één jaar uitloop hebben op hun bachelor- of masteropleiding en zo een inschatting te kunnen maken hoeveel WUR-studenten een boete zouden krijgen.
‘Het is lastig om hier echt iets zinnigs over te zeggen’, zegt Braat. ‘Op dit moment hebben we alleen een aankondiging in het hoofdlijnenakkoord. Hoe de langstudeerboete straks wordt uitgewerkt, is nog niet duidelijk. Mag je bijvoorbeeld zowel bij je bachelor een jaar uitloop hebben als bij je master? Of gaat het om maximaal één jaar uitloop in je gehele studententijd? En komen er uitzonderingen voor het doen van een bestuursjaar of bij langdurige ziekte? En gaat het alleen voor de nieuwe studenten in, of ook voor studenten die al aan het studeren zijn?’
‘Als ik kijk naar recente data, dan haalt ongeveer 82 procent van de bachelorstudenten hun bachelor binnen vier jaar, dus binnen de drie jaar die voor de bacheloropleiding staat, plus één jaar uitloop. De rest, 18 procent, doet er dus langer over. Deze groep zou dus mogelijk een langstudeerboete krijgen. Binnen vijf jaar is 94 procent klaar, binnen 6 jaar 99 procent.’
‘Bij de masterstudenten valt op dat Nederlandse studenten er vaak langer over doen dan internationale studenten. Van de internationale studenten uit de Europese Economische Ruimte (EER) rondt 89 procent binnen drie jaar de master af. Van buiten de EER is dat zelfs 97 procent. Van de Nederlandse masterstudenten studeert 77 procent af binnen drie jaar, dus twee jaar waar de studie voor staat plus één jaar uitloop. En 93 procent studeert binnen vier jaar af.’
‘Zo bekeken zou 18 procent van de bachelorstudenten en 23 procent van de Nederlandse masterstudenten in aanmerking komen voor de langstudeerboete, ervan uitgaande dat je bij zowel je bachelor als je master een jaar uitloop mag hebben. Als het gaat om één jaar uitloop bij de totale studietijd, dan is die groep groter.’
‘Nederlandse studenten doen dus vaak langer over hun studie dan internationale studenten. Tegelijkertijd halen zij vaak meer studiepunten en doen ze mogelijk meer extra curriculaire activiteiten zoals een bestuursjaar. Op het moment dat de langstudeerboete daadwerkelijk wordt ingevoerd, gaan studenten daar ongetwijfeld op reageren en andere keuzes maken. Daarom zeg ik ook: historische data bieden geen garantie voor de toekomst.’
