Nadia Bernaz: ‘Het feit dat Zwitserland de zaak won, vind ik ook interessant. Net als Nederland is Zwitserland een middelgroot land. Ook kleine landen kunnen dus verschil maken.’ Foto Shutterstock Gisteren deed het Europese Hof voor de Rechten van de Mens uitspraak in drie klimaatzaken; aangespannen door respectievelijk een groep Zwitserse, seniore vrouwen, een groep Portugese kinderen en een Franse oud-burgemeester. We vroegen Chiara Macchi en Nadia Bernaz van de Law Group hoe zij tegen deze uitspraken en ontwikkelingen aankijken.
‘Om eerlijk te zijn ben ik een beetje verbaasd dat het wordt gebracht als een grote overwinning’, zegt Nadia Bernaz, universitair hoofddocent Business and Human Rights. ‘De meest opvallende zaak vind ik die van de groep Portugese kinderen tegen 32 Europese landen. Die, en ook die van de Franse burgemeester, werden niet-ontvankelijk verklaard. Maar het feit dat het door kinderen was ingediend, was echt symbolisch.’
Ook Chiara Macchi, universitair docent bij de Law Group, is teleurgesteld. ‘Er waren veel dingen nieuw en opwindend aan die Portugese zaak: de aanklacht werd ingediend door kinderen en tegen 32 Europese landen tegelijk. De zaak werd verworpen omdat de eisers hun rechtsmiddelen in Portugal niet eerst hadden aangewend. Het Hof oordeelde dat er geen rechtsbevoegdheid kon worden vastgesteld ten aanzien van de verwerende staten. Je moet eerst op binnenlands niveau je recht proberen te halen, voordat je naar het Europese Hof kunt gaan’, legt Macchi uit. ‘Een gemiste kans.’
Gemengde gevoelens
De zaak van de Zwitserse ouderen, de ‘KlimaSeniorinnen’, was het meest succesvol. Bernaz: ‘Toch werd ook hun zaak deels afgewezen, omdat de vrouwen die de zaak hebben aangespannen geen slachtoffer zijn volgens artikel 34 van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Ze zijn niet persoonlijk getroffen, maar de organisatie die ze vormen wel, omdat ze bredere belangen behartigen.’
De wetenschap is duidelijk over klimaatverandering, en nu is ook de wet heel duidelijk
Nadia Bernaz, universitair hoofddocent Business and Human Rights
‘Het was dus een dag met gemengde gevoelens’, concluderen Macchi en Bernaz. ‘Ondanks het feit dat twee van de drie aanklachten zijn verworpen, is het nog steeds een ‘big deal’. Dit waren de zaken waar iedereen op zat te wachten.’ Bernaz: ‘Nu blijkt dat het mogelijk is om voor klimaatzaken een beroep te doen op het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens, zou het me verbazen als er niet meer klimaatprocessen bij dat Hof worden aangespannen.’
Artikel 8
‘Voor zover ik weet, is het de eerste keer dat het Europese Hof expliciet zegt dat het niet nemen van maatregelen tegen klimaatverandering een schending is van mensenrechten’, zegt Macchi. ‘Dat nalaten kan een schending zijn van artikel 8 van het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat het recht op privé- en gezinsleven beschermt. Het is niet nieuw dat het Hof artikel 8 in verband brengt met milieukwesties, maar het had zich nog niet eerder uitgesproken over klimaatverandering. Het is de eerste keer dat het Hof zegt dat het niet nemen van maatregelen om emissiereductiedoelen te halen een schending is van artikel 8.’
Urgenda
Bernaz refereert aan de Urgenda-zaak. Urgenda stelde de Nederlandse staat aansprakelijk voor het niet genoeg maatregelen nemen tegen klimaatverandering en won de zaak in 2019. ‘Urgenda deed een beroep op artikel 8 om klimaatinactiviteit aan te pakken. Het Europese Hof volgt een vergelijkbare redenering als de Nederlandse rechter in die zaak.’
‘De parallel met de Urgenda-zaak is interessant’, bevestigt Macchi. ‘Toen ging het om de interpretatie door de Nederlandse rechter van artikel 2 en 8 van het Europese Verdrag. In Nederland is toen een belangrijke uitspraak gedaan, lang voordat het Europese Hof zelf een uitspraak deed over het verband tussen de artikelen van het Verdrag en klimaatverandering. In principe bevestigt het Europese Hof nu dat dat verband bestaat.’ Bernaz: ‘Het feit dat Zwitserland de zaak won, vind ik ook interessant. Net als Nederland is Zwitserland een middelgroot land. Ook kleine landen kunnen dus verschil maken.’
Shell
Volgens Macchi is de zaak ook te vergelijken met die van Milieudefensie tegen Shell in 2021. ‘De Nederlandse rechter stelde toen dat, hoewel niemand in het bijzonder verantwoordelijk is voor de klimaatcrisis, iedereen moet handelen vanuit zijn eigen verantwoordelijkheid. Het is waar dat Shell niet in zijn eentje de klimaatverandering heeft veroorzaakt, maar het bedrijf heeft er wel aan bijgedragen en heeft daarom een verantwoordelijkheid hun eigen directe en indirecte uitstoot te verminderen.’
Bemoedigend
De KlimaSeniorinnen-zaak maakt duidelijk dat het Europese Hof sancties zal opleggen aan landen die niet genoeg doen om klimaatverandering tegen te gaan. Macchi: ‘Dit legt de basis voor toekomstige zaken. Het gaat overigens niet alleen om het winnen van deze zaken, maar ook om verandering teweeg te brengen en een soort momentum te creëren.’ Bernaz: ‘Vanuit dat oogpunt zijn deze ontwikkelingen zeer bemoedigend. Want de wetenschap is duidelijk over klimaatverandering, en nu is ook de wet heel duidelijk. Als er niets wordt gedaan, zal iedereen eronder lijden.’
