Marten Scheffer bij zijn kunstwerk ‘must leave’. Foto Steven Snijders Kunst op de campus. Vaak loop je er gedachteloos langs, maar soms trekt het opeens de aandacht. Zoals de waterkever in de vijver tussen Forum en Orion, die opeens geluid blijkt te geven. Studentredacteuren Steven Snijders en Aleix Nogués zochten de maker van de kever op en vroegen om uitleg.
De waterkever. Een enorme kever die lijkt op te vliegen uit de vijver tussen Orion en Forum. Je bent er vast wel eens langs gelopen en je hebt je vast wel eens afgevraagd wat voor werk het is. Wie heeft die grote kever in de vijver gezet; wat is dat geluid dat hij maakt en wat betekent dat bordje must leave?
Volgens de bedenker van de grote kever, hoogleraar Aquatische Ecologie en Waterkwaliteitsbeheer Marten Scheffer, is het werk bedoeld om mensen aan het denken te zetten en daarom kan niet elke vraag die je erover kunt stellen een klip-en-klaar antwoord krijgen. Maar toch komen we een heel eind in dit verhaal over het kunstwerk dat veel campusbewoners even doet stilstaan.
Scheffers onderzoek richt zich op complexe systemen. Daarnaast is hij geïnteresseerd in kunst. ‘Ik bevind me tussen kunst en wetenschap en zoek altijd naar manieren om het gat tussen deze twee te overbruggen. Kunst en wetenschap overlappen, maar vullen elkaar ook aan. In tegenstelling tot de wetenschap, heeft kunst niet de plicht antwoorden te geven. Het kan eenvoudigweg iets aangeven en het hart raken.’
Kort gedicht
Scheffer hoopt dat het kunstwerk de zorgen van voorbijgangers kan doorbreken. ‘Ik zie soms mensen met een somber gezicht aan komen lopen – er is immers genoeg om je zorgen over te maken in het leven – en dan horen ze het geluid van de hyperrealistische maar belachelijk grote kever en dan worden ze uit hun overpeinzingen gehaald. Als ik mensen dan met een glimlach op hun gezicht verder zie lopen, denk ik dat ik iets goeds gedaan heb.’
Het onderdeel dat de meeste vragen oproept, is wellicht het bordje met de tekst must leave. Scheffer: ‘Soms moet een mens vertrekken. Uit het thuisland, of uit Wageningen na het afstuderen. Niets is blijvend. Vertrekken kan beangstigend zijn, maar het kan je ook ver brengen. Hetzelfde geldt voor de waterkever. Op enig moment kan de vijver droogvallen en dan moet de waterkever vertrekken. Maar ik laat de precieze betekenis over aan jou, de bezoeker. Ik zie het als een kort gedicht.’
Tegenstand
De kever is ongetwijfeld ontelbare keren onderwerp van gesprek geweest bij studenten die over de campus struinen. Maar zelfs voordat de kever bestond, was hij al onderwerp van discussie. De kunstcommissie, die zich buigt over de vraag welke kunststukken een plekje op de campus mogen krijgen, had namelijk kritiek op het idee. Scheffer: ‘Ze vonden dat het werk te veel op een kever leek. Als je zoiets zegt, weet je naar mijn mening weinig over kunst. Gelukkig werd het ontwerp toch goedgekeurd. In 2009 won ik de Spinozaprijs. Het prijzengeld mocht besteed worden aan wetenschap of aan zaken die aan wetenschap gerelateerd zijn. Ik koos ervoor een deel van het geld in dit kunstwerk te steken.’
Soundtrack
Muziek, en klanken in het algemeen, veranderen je kijk op de werkelijkheid, zegt Scheffer. ‘Ik wilde een soundtrack maken van de werkelijkheid. Ik heb geluidsfragmenten opgenomen en ik laat de omgeving bepalen welke geluiden op een bepaald moment worden afgespeeld. Het geluid van de kever bestaat uit ontspannende muzikale klanken: het geluid van stromend water, kikkers en krekels. Wat je precies te horen krijgt, is afhankelijk van het weer en het tijdstip. Het geluid is gekoppeld aan regen, wind, temperatuur en lichtsensoren. De wind is de belangrijkste factor die de muziek bepaalt. De windsnelheid verandert voortdurend en de intervallen bepalen welke toon gespeeld wordt binnen een van de ritmische patronen die ik heb ontworpen.
Kikkers
Dit betekent dat de muziek nooit hetzelfde is, want die beweegt mee met het weer. Voor de kikkergeluiden maakte ik gebruik van agent-based modelling om een koor van kikkers na te bootsen. Ik bestudeer complexe systemen en daarin vinden soms op hetzelfde moment voorspelbaarheid en willekeur plaats. De kikkers reageren op elkaar volgens een patroon, maar met een element van willekeur. Ik ben trouwens altijd op zoek naar interessante geluiden die ik kan gebruiken. Het zou zomaar kunnen dat ik het geluid van galopperende paarden een keer toevoeg. Dan hoor je paarden in stereo als je de brug over gaat.’
Opname
Op dit moment functioneert de computer niet die inspeelt op de elementen en de omgeving. Daardoor hoor je nu alleen opnames en reageert de kever niet op zijn omgeving. ‘Maar dat wordt snel opgelost’, stelt Scheffer gerust. Net als echte dieren, heeft de kever af en toe wat zorg nodig.
