Foto Shutterstock ‘Deze bijeenkomst gaat geen landbouwakkoord 2.0 worden!’ grapte facilitator Simone Ritzer nog bij de aftrap van de Dilemma Dialoog. Maar aan het eind van de bijeenkomst leek zo’n 2.0-variant de deelnemers eigenlijk zo’n slecht idee nog niet – alleen dan niet onder regie van de overheid. ‘Kan WUR geen rol pakken?’
Voor de Dilemma Dialoog kwam maandag 11 maart op uitnodiging van WUR in Omnia een gevarieerd gezelschap (zie kader) bijeen van zo’n 140 belanghebbenden bij de Nederlandse landbouw, voedsel en natuur: van medewerkers van ngo’s tot lokale bestuurders en individuele boeren. Insteek: om met elkaar, en met het team achter het inmiddels befaamde Dilemma’s-document (officiële titel: ‘WUR-perspectieven op landbouw, voedsel en natuur’) op zoek te gaan naar nieuwe perspectieven voor de toekomst.
Het leek het zoveelste initiatief in een inmiddels lange reeks tafels, dialogen, debatten en wat dies meer zij. Wéér praten, wéér overleggen en wéér niet concreet worden. Deels was dat ook zo: ook deze maandagmiddag in Omnia bracht geen concrete uitweg uit de impasse. Dat was toch wel teleurstellend voor sommigen. ‘Eerlijk gezegd krab ik achter m’n oren. We zitten hier in het Mekka van landbouwkennis, de dialoog over deze onderwerpen is al best lang gaande en nog steeds hebben we géén idee.’
Regie – maar door wie?
Toch waren er wel lichtpuntjes. ‘Mij viel juist op dat we veel gezamenlijke standpunten hadden, terwijl we met een breed gezelschap zijn – de onderlinge verschillen zijn helemaal niet zo enorm groot. Waarom het dan toch blijft steken op de uitvoering, heeft in mijn optiek te maken met regie.’
Dat overheidsregie hard nodig is, daarover was iedereen het wel eens. Maar niemand leek zich nog illusies te maken dat die er ook komt. ‘Het zou mooi zijn als een sterke overheid regie durft te nemen en heldere keuzes maakt. Maar ik zie dat niet gebeuren. Dus wat doen we: afwachten totdat de overheid eindelijk eens iets onderneemt, of zetten we zelf stappen?’
Die conversatie leidde tot de suggestie aan de onderzoekers die verantwoordelijk zijn voor het Dilemma-document om ook aandacht te besteden aan dé hamvraag: hoe organiseer je die benodigde veranderingen? ‘Zeg maar het governance-aspect: hoe zorg je nou dat veranderingen niet alleen een start krijgen, maar dat ze ook bestand zijn tegen af en toe een hobbeltje?’
Tweede poging
Die inbreng vond weerklank. ‘Knopen doorhakken klinkt aanlokkelijk, want dan ontstaat in elk geval houvast – voor even’, aldus een van de aanwezigen. ‘Maar vervolgens loop je toch gewoon weer vast in sociale processen. Ik zou daarom willen oproepen om het landbouwakkoord nog eens een keer te proberen. Het is in de eerste ronde niet gelukt, maar misschien kan het in een tweede ronde wél.’ De suggestie leverde veel instemmend geknik op. ‘Maar dan wel met een leerpunt, van toen we aan tafel zaten bij het landbouwakkoord: daar waren geen spelregels. En als je geen spelregels hebt, dan wordt het niks. Dus ik zou Wageningen willen oproepen om ook daarover na te denken.’
Het bleek niet het enige appèl op WUR. ‘Ik hoor veel vaker dat het zo jammer is dat de gesprekken rond het landbouwakkoord gestopt zijn. Waarom starten we dan niet gewoon opnieuw, met een andere initiatiefnemer dan het Rijk? Misschien kan WUR een rol pakken? Bij heel veel mensen proef ik ongeduld. Laten we aan de slag gaan met degenen die wel willen, en in ieder geval iets in gang zetten – misschien alleen op regionale of lokale schaal, als een landelijke benadering niet haalbaar blijkt. We zitten al zó lang in deze impasse, we willen eruit!’
Aanknopingspunten
Het slotwoord van de bijeenkomst was voor Ernst van den Ende, een van de opdrachtgevers achter het Dilemma-document. ‘Ik hoorde vanmiddag een combinatie van teleurstelling, urgentie en ongeduld, die ik herken. En ik voel ook wel dat WUR als kennisinstelling iets moet met dit debat waar iedereen voor wegloopt; we moeten het gaan voeden met de kennis die wij in huis hebben. Ja, het blijft zoeken en ja, er moeten nog steeds keuzes gemaakt worden. Maar ik zie zeker hoe WUR, en de kennis die wij hebben, eraan kan bijdragen dat die keuzes daadwerkelijk gemaakt worden. Veel dilemma’s en keuzes hangen met elkaar samen. Wij zijn er nu mee bezig om dat inzichtelijk te maken, bijvoorbeeld via serious gaming of met een Kieswijzerachtige aanpak: wat gebeurt er als je de schuifjes verzet, wat is het effect? Dat kan helpen om tot die noodzakelijke keuzes te komen.’
WUR organiseerde de Dilemma Dialoog met inachtneming van de zogeheten Chatham House Rules. Dat houdt in dat de gespreksdeelnemers wel mogen delen wát werd gezegd, maar niet door wie. Die voorwaarde geldt ook voor Resource. Afgezien van Ritzer en Van den Ende vermeldt dit artikel daarom niet wie welke uitspraak deed.
Vier keer verschillend
Als gespreksopener voor de dialoog deelden vier uiteenlopende organisaties hun visie op de zes dilemma’s uit het WUR-rapport : het Agrarisch Jongeren Kontakt, supermarktenorganisatie CBL, World Wide Fund for Nature (WWF-NL) en de Transitiecoalitie Voedsel. Daarover werd in deelsessies verder gepraat: wat zijn gedeelde belangen, waar liggen de verschillen, welke onderliggende waarden spelen een rol?
