Rens Buchwaldt: ‘Er zit minder ruimte in de begroting dan afgelopen jaren. Ik verwacht dat we nu echt zullen uitkomen op het tekort dat we begroot hebben.’ Illustratie Valerie Geelen Tekst Marieke Rotman en Willem Andrée
Nederlandse universiteiten hebben komend jaar massaal te maken met financiële krapte. WUR heeft komend jaar ook een begrotingstekort: in 2023 had de universiteit te maken met allerlei extra kosten, voornamelijk van personeel. Ook dit jaar zullen die kosten hoger zijn, maar ‘we hoeven niet op stel en sprong allerlei bezuinigingen door te voeren’, volgens de raad van bestuur.
‘We zullen de komende tijd extra zorgvuldig moeten zijn in onze financiële keuzes.’ Op 31 januari verscheen op intranet een bericht met deze strekking, na publicatie van de begroting van de universiteit voor 2024. Volgens die begroting is er komend jaar geld te kort. Het bericht meldt dat al die stijgende kosten ook ‘impact hebben op de keuzes die we maken’.
Nieuwe cao
Afgelopen jaar werd een nieuwe cao voor de Nederlandse universiteiten afgesloten, waarbij een loonsverhoging van 9 procent hoorde. Voor Wageningen Research werd een vergelijkbare loonsverhoging bedongen. Die stijgende loonkosten zijn nu een van de factoren die op de begroting drukken. Dat is op meer universiteiten het geval. Zozeer zelfs, dat vakbond FNV samen met andere vakbonden in september 2023 een boze brief schreef aan de universiteiten. Ze signaleerden dat een aantal universiteiten sprak over ‘zorgelijke financiële situaties’ als gevolg van de stijgende loonkosten. WUR was overigens niet een van hen.
De inkt van het cao-akkoord was nog niet droog toen sommige werkgevers al lieten weten dat ze het financieel niet gingen redden
‘De inkt van het cao-akkoord was nog niet droog toen sommige werkgevers al lieten weten dat ze het financieel niet gingen redden’, vertelt Sander Wesdorp, bestuurder bij FNV Onderwijs & Onderzoek. ‘En dat terwijl ze zelf aan de onderhandelingstafel zaten en met onder meer de loonsverhogingen hebben ingestemd. Dat vonden we niet zo chic. Zeker omdat universiteiten vanuit het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap gecompenseerd worden voor die stijgende loonkosten.’ Hoeveel die compensatie precies is, is echter altijd in nevelen gehuld, zegt hij.
Miljoenen tekort
Inmiddels hebben Wesdorp vanuit verschillende universiteiten bredere zorgen bereikt over de financiële situatie, vertelt hij. ‘Dalende studentenaantallen, hogere energierekeningen, duurdere huisvesting: nergens klotst het geld tegen de plinten.’ Zo verwacht de Universiteit Leiden komend jaar ‘enkele miljoenen’ tekort te komen. Bij de Erasmus Universiteit is dat zo’n 20 miljoen, in Nijmegen 24 miljoen, in Eindhoven gaat het om zo’n 30 miljoen. Het tekort bij de Rijksuniversiteit Groningen is volgens de meerjarenbegroting zelfs ruim 70 miljoen in 2024.
Wesdorp vreest dat deze financiële krapte ervoor gaat zorgen dat contracten niet verlengd worden, er minder vacatures worden uitgezet en de werkdruk toeneemt. ‘Die te hoge werkdruk bij universiteiten is voor ons al lang een zorgpunt.’
Gat
Bij WUR zijn de problemen minder groot. Volgens de recent gepubliceerde universiteitsbegroting komt het tekort in 2024 neer op 6,5 miljoen euro, terwijl er de afgelopen jaren steevast een positief resultaat van tussen de 10 en 20 miljoen euro werd geboekt. Wie verder leest, ziet dat het verschil vooral voortkomt uit de personeelskosten, die naar verwachting met zo’n 33 miljoen euro zullen stijgen. Volgens de toelichting komt dit voornamelijk door een toename van 200 fte aan personeel, maar dus ook door de hogere salarissen die het gevolg zijn van de nieuwe cao-afspraken.
Hebben die stijgende (personeels)kosten ook al merkbaar effect op de activiteiten van WUR? Bij Corporate Communication & Marketing (CC&M) wel, vertelt coördinator bedrijfsvoering Erik Vleeming. ‘Voor 2024 is er een gat in de begroting: de loonkosten zijn afgelopen jaar flink gestegen en daar kan zo snel niet op geanticipeerd worden. Daarom ontstaat er een tekort. Dat moet bijvoorbeeld bij CC&M binnen de afdeling zelf opgevangen worden.’ Maar, zegt hij erbij, ‘het lijkt er niet op dat het op lange termijn problemen gaat opleveren voor de continuïteit.’
‘Meer onzekerheid’
Rens Buchwaldt, lid van de raad van bestuur en verantwoordelijk voor de financiën, beaamt dat de vette jaren voorbij zijn. ‘We hebben een aantal heel goeie jaren gehad. Er kwam zo veel geld binnen, dat het niet lukte om dat zo te besteden dat we al het werk gedaan konden krijgen. Maar we konden er wel mensen van aannemen om dat werk te doen. Nu komen er onzekere tijden aan. Aan die groei van de afgelopen jaren komt een einde en er is natuurlijk ook meer politieke onzekerheid, bijvoorbeeld over internationale studenten.’
Wel is er de afgelopen jaren verstandig vooruit gepland, volgens Buchwaldt. ‘Daarom hoeven we niet op stel en sprong allerlei bezuinigingen door te voeren.’ Voor de stijgende loonkosten springt het ministerie van OCW bovendien inderdaad bij, vertelt de bestuurder. ‘Grosso modo wordt die 9 procent gecompenseerd.’
Hoe moeten we het intranetbericht dan zien, waarin gesproken wordt van een begrotingstekort dat ‘impact heeft op de keuzes die we maken’ en dat ‘onzekerheid’ brengt? Buchwaldt: ‘Er zit minder ruimte in de begroting dan afgelopen jaren. Ook als het op onderdelen tegenzat, konden we veelal alles wat we wilden toch uitvoeren.’ De begrotingen van de afgelopen jaren laten zien dat er wel vaker een tekort werd verwacht, maar dat het resultaat aan het einde van het jaar toch tussen de tien en twintig miljoen euro in de plus uitkwam. Buchwaldt: ‘Dat was vorig jaar al anders en zal ook dit jaar anders zijn; ik verwacht dat het nu echt zal uitkomen op het tekort dat we begroot hebben.’
Scherpe discussies
Dat heeft al geresulteerd in scherpe discussies, zegt hij. Waar voorheen meer ruimte was, mogen uitgaven dit jaar niet boven het budget uitkomen. Dat heeft gevolgen voor bijvoorbeeld de organisatie van de WeDay of de dies natalis. Maar, benadrukt Buchwaldt, voorlopig zullen de verhoogde kosten geen gevolgen hebben voor de hoeveelheid medewerkers of vacatures die uitgezet kunnen worden. ‘Er hoeft niet bezuinigd te worden.’ En wat wordt er bedoeld met keuzes maken ‘voor wat er het meest toe doet’? ‘Ja, dat zijn toch altijd onderwijs, onderzoek en de impact daarvan.’
De financiële keuze om iets dit jaar niet te doen, is niet per definitie een bezuiniging
Het betekent wel dat ook leerstoelgroepen zich extra zorgvuldig over hun begroting moeten buigen. ‘Als het voor een departement moeilijker is om een onderzoek gefinancierd te krijgen, of er komt minder geld vanuit het ministerie binnen, dan zullen zij extra goed moeten kijken of alles dit jaar wel kan. Die budgetverantwoordelijkheid werkt door in de hele organisatie. Maar de financiële keuze om iets dit jaar nog niet te doen, is niet per definitie een bezuiniging.’
Hoe kijkt Buchwaldt naar de zorgen van FNV over personeel en werkdruk? ‘De verhouding studenten en staf is de afgelopen jaren bij ons enorm verbeterd.’ Volgens de begroting is het aantal fte’s de afgelopen vijf jaar gestegen met 40 procent en de bedoeling is dat het op dat niveau blijft.
De WUR-council, die als medezeggenschapsorgaan elk jaar de begroting moet goedkeuren, wil geen commentaar geven op de impact van het aanstaande begrotingstekort. FNV en andere onderwijsbonden beginnen vanaf 7 maart met de onderhandelingen voor de nieuwe cao, die vanaf 2025 moet gaan gelden.
