Afbeelding Shutterstock Dat tonen onderzoekers van WUR (en collega’s van elders) aan in een studie in PNAS. Zeldzaamheid is volgens Egbert van Nes, Marten Scheffer (Aquatische Ecologie) en co-auteurs een ‘kleverige toestand’. Dat wil zeggen: een zeldzame soort ontsnapt niet zomaar aan zijn situatie.
Het is in de natuur al net zo als elders: de boel is ongelijk verdeeld. Van enkele soorten zijn heel veel exemplaren en van heel veel soorten zijn er maar weinig. De onderzoekers brachten om te beginnen voor tal van organismen in kaart hoe weinig soorten de helft van de biomassa voor hun rekening nemen. Dat blijkt steeds maar een paar procent te zijn van alle soorten.
Hyperdominant
‘Dat geldt niet alleen voor de bomen in de Amazone’, zegt Scheffer, ‘maar ook voor de bacteriën in onze darmen, de paddenstoelen in het bos, de vogels, het plankton en noem maar op. Een paar soorten zijn hyperdominant, de rest is zeldzaam.’ Maar hoe komt dat? Zijn de dominante soorten superieur? Nee, dat hoeft niet, zeggen Scheffer en zijn team. Een eenvoudig wiskundig model laat zien dat zeldzaamheid en dominantie onvermijdelijk zijn, ook als alle soorten even sterk zijn in de concurrentiestrijd.
Het is niet per se de ‘meest aangepaste’ soort die een opengevallen plek inneemt
Marten Scheffer, hoogleraar Aquatische Ecologie en Waterkwaliteitsbeheer
Toeval speelt daarbij een grote rol. De dominante soorten van nu kunnen volgens het model een ‘toevallige elite’ zijn. Die dominantie kan ook zo maar weer verdwijnen, als de omstandigheden daartoe dwingen. ‘Het is niet per se de ‘meest aangepaste’ soort, die een opengevallen plek inneemt’, zegt Scheffer, ‘maar een toevallige soort binnen de groep soorten die dezelfde functie vervullen in het ecosysteem.’
Voor dat laatste is volgens Scheffer ook bewijs. ‘Voor organismen die we honderden generaties kunnen volgen, zoals bacterien en plankton, zie je die wisseling van dominantie zo nu en dan ook gebeuren. Voor andere organismen ontbreekt dat bewijs door gebrek aan data van langdurige tijdreeksen.’
Dat stuivertje wisselen laat volgens de onderzoekers ook het belang zien van zeldzame soorten. Ze vormen de reservebank, voor het geval de nood aan de man komt en er een vervanger het veld in moet om de functie van een dominante soort over te nemen. ‘Ze zijn dus niet overbodig, al die zeldzame soorten’, zegt Scheffer. ‘Zeldzame soorten zorgen voor stabiliteit in het functioneren van de gemeenschap.’
Lotka-Volterra
Het mooie is volgens Scheffer ook dat dit voortvloeit uit misschien wel het bekendste en meest geaccepteerde model in de biologie, de Lotka-Volterra vergelijking. Het enige dat je hoeft toe te voegen is een snufje toevalligheid, dat verschillende soorten verschillend treft. Dat was de afgelopen eeuw sinds het opstellen van die vergelijking nog niemand opgevallen.’
