Bij programma’s voor gezondheidsbevordering speelt de context een grote rol. Mensen kunnen heel verschillend reageren op dezelfde prikkel. Foto Ernst Gunther Krause/Unsplash ‘De gezondheidskloof in Nederland is groot en hardnekkig’, vertelt Lette Hogeling (Health and Society). Ze promoveerde vlak voor kerst – als laatste promovendus van 2023 – op de mechanismen achter gezondheidsbevordering voor kwetsbare gezinnen.
‘Tussen sociale groepen bestaan in onze samenleving gezondheidsverschillen’, zegt Hogeling. ‘Zo leven lager opgeleide Nederlanders negentien gezonde jaren korter dan hoger opgeleiden.’ Al decennialang wordt er, veelal tevergeefs, met beleid en inmenging geprobeerd deze gezondheidskloof te verkleinen.
Een van de projecten die dat probeert is het programma Gezonde Toekomst Dichterbij dat tussen 2016 en 2020 werd uitgevoerd. Dat programma bestond uit 46 lokale initiatieven die allemaal op hun eigen manier kwetsbare gezinnen wilden helpen om gezonder te worden. ‘De geldschieter, het Fonds Nuts Ohra (FNO), heeft dit programma laten evalueren. Daar was ik ook bij betrokken’, licht Hogeling toe. ‘We keken naar wat er in de programma’s gebeurde en wat het aan gezondheidswinst opleverde.’
Als aanvulling deed Hogeling verdiepend onderzoek naar de achterliggende mechanismen van deze initiatieven. ‘Ik zocht antwoorden op de vraag: wat werkt wel en waarom, maar ook op de vraag: wat werkt niet en waarom dan.’
Meer dan niet-ziek
Gezondheid is volgens Hogeling meer dan alleen niet ziek zijn. ‘De definitie die FNO had opgesteld voor ‘kwetsbare gezinnen’ ging over het hebben van gezondheidsproblemen zoals chronische ziekten, maar ook leefstijlproblemen zoals roken. Ik had wat moeite met deze benadering vanuit problemen en daarom heb ik het liever over ‘gezinnen die kwetsbaarheid ervaren’. Dan is duidelijk dat kwetsbaarheid een situatie is die ook weer voorbij kan gaan.’
‘Tijdens mijn promotietraject heb ik regelmatig gedacht: Wat bij de betrokken gezinnen en professionals gebeurt is heel menselijk. Iedereen heeft wel eens een fase waarin het leven wat lastiger is. Kwetsbaarheid ervaren kan iedereen overkomen. Die gedachte gaf me positieve energie, omdat je daarmee van kwetsbaarheid en gezondheidsbevordering iets menselijks maakt.’
Context
In plaats van te kijken naar traditionele manieren om toenemende gezondheid te meten, zoals het aantal beweegminuten, verloren kilo’s of stoppen met roken, verlegde Hogeling de focus naar het proces en de mechanismen erachter. ‘Mensen kunnen heel verschillend reageren op dezelfde prikkel. De één wordt direct enthousiast, leeft op, krijgt meer zelfvertrouwen, meer lef en komt beter in zijn vel te zitten. Daardoor verbetert ook zijn fysieke en mentale staat. De ander kan in een vergelijkbare situatie overvraagd worden door deze uitnodiging. Die toename in stress kan ertoe leiden dat deze persoon zich terugtrekt uit zo’n project.’
‘Het blijkt dat de rol van de context heel groot is. En dat participatieve gezondheidsbevordering niet werkt volgens een one-size-fits-all-aanpak. Je moet mensen niet opleggen wat ze moeten doen, maar achterhalen wat ze nodig hebben door met ze in gesprek te gaan over hun achtergrond, de buurt en de gemeenschap.’
Thuissituatie
De kennis uit het onderzoek van Hogeling is vooral relevant voor professionals die gezondheid bevorderen. ‘Dat zijn niet per se alleen de gezondheidszorgprofessionals. De projecten die wij bestudeerden, speelden bij de mensen thuis. Daar zijn andere professionals bij betrokken: onderwijzers, buurtwerkers en sociaal werkers.’
‘Zij spelen een belangrijke rol in gezondheidsbevordering en we zien dat deze professionals al veel kennis hebben. Die kennis en wijsheid moeten een duidelijke plek krijgen binnen toekomstig beleid. Ik denk dat we daarmee een klein stukje van de gezondheidskloof kunnen dichten, op een menselijke manier en met respect voor de praktijk.’
