Esha Shah, universitair docent bij Water Resources Management Group. Foto Guy Ackermans ‘Dekolonisatie van het onderwijs’ was een van de eisen van de studenten die onlangs Forum bezetten. Wat houdt dat precies in en wat betekent het voor WUR? Esha Shah, een van de drijvende krachten achter een docenteninitiatief rond dekolonisatie, legt uit.
Wat houdt dekolonisatie van onderwijs in?
‘Dekolonisatie in het hoger onderwijs heeft ruwweg twee betekenissen. De ene is: het aanvechten van de aanname dat westerste kennis superieur en universeel is, om de veelvoud aan kennisvormen te koesteren. En een tweede belangrijk aspect van het dekolonisatiedebat is: wiens stem wordt gehoord? Wie spreekt er, namens wie? Wiens stem wordt beschouwd als authentiek en geldig? En wiens stem krijgt géén ruimte? We moeten niet vergeten dat kolonialisme niet alleen ging over de verovering en overheersing van grondgebieden, mensen en grondstoffen.
We moeten lastige vragen durven stellen over waarom het aantal collega’s uit andere culturen zo beperkt is aan onze universiteit
De kern van het kolonialisme bestond uit raciale hiërarchie: koloniale macht werd uitgeoefend door de West-Europese cultuur en beschaving als superieur te beschouwen, en door andere vormen te bestempelen als inferieur of zelfs ongeldig.’
Wat is ‘The White Man’s Burden’ en hoe beïnvloedt dat het hoger onderwijs?
‘Het is een belangrijke term in dekolonisatie, afkomstig uit een gedicht dat de Britse dichter Rudyard Kipling in 1899 schreef naar aanleiding van de Filippijns-Amerikaanse oorlog. In het gedicht spoort Kipling de Amerikanen aan hun morele verantwoordelijkheid te nemen om de Filippijnen te beschaven door het te veroveren. Dat perspectief, ‘het is de last van de blanke om naar de onbeschaafde culturen te gaan en ze te beschaven’, werd een koloniale norm die onze cultuur nog altijd domineert – heel onbewust, bijna ongemerkt. Het komt ook herhaaldelijk naar voren in de curricula van het hoger onderwijs. En bijvoorbeeld in hoe onderzoekers en studenten die denken dat het hun ‘taak’ is om een probleem ergens in het Global South te identificeren en een oplossing te vinden, ‘om hen te helpen’. Als ik hierover praat met studenten, moet ik voortdurend bevragen: wie zijn die ‘zij’? En wie ben jij? Hoe is de aard van onze relatie? Die diepgewortelde mentaliteit van The White Man’s Burden moet voortdurend aan de kaak worden gesteld.’
De dekolonisatie van het onderwijs draait dus niet alleen om getallen en representatie?
‘Het gaat erom dat je je bewust bent van wat voor soort kennis wel of geen plek krijgt. Het aantal wetenschappers uit het Zuiden dat is opgenomen in de literatuurlijst tellen is belangrijk, maar lost het probleem niet op – zo simpel is dekolonisatie niet. Tegelijkertijd moeten we wat werving betreft juist wél de aantallen tellen. WUR is een internationale universiteit, met internationale studies en 23 procent studenten met een internationale achtergrond. Waarom zijn onze medewerkers dan overwegend wit en mannelijk? We moeten lastige vragen durven stellen over waarom het aantal collega’s uit andere culturen, vooral uit de vroegere gekoloniseerde gebieden, zo beperkt is aan onze universiteit. Wie wordt (niet) aangenomen voor welke functie, en waarom?’
Hoe zit het met de kritiek dat dekolonisatie een ontkenning is van de geschiedenis, of dat het doorschiet in woke-isme?
‘In bepaalde delen van de Nederlandse samenleving staat de koloniale tijd nog altijd te boek als een gouden periode in de geschiedenis. Voor sommige mensen is het erg verontrustend als dat perspectief ter discussie wordt gesteld. Maar dekolonisatie ís een erg ongemakkelijk proces. Het maakt reacties los als dit soort diepgewortelde overtuigingen worden betwist, zeker bij degenen met macht en privileges. We moeten ons realiseren dat het proces van dekolonisatie reacties losmaakt, dat sommigen waarschijnlijk zullen proberen om het te bagatelliseren door het af te doen als woke-isme.
De diepgewortelde mentaliteit van The White Man’s Burden moet voortdurend aan de kaak worden gesteld
Terwijl ‘woke’ oorspronkelijk een term is van de Jamaicaanse filosoof Marcus Garvey, uit 1923. In de afgelopen eeuw is het uitgegroeid tot een krachtig symbool voor rechtvaardigheid in de Afro-Amerikaanse Movement for Justice. ‘Stay woke’ betekent ‘blijf zelfbewust, blijf alert op sociale en raciale vooroordelen en discriminatie’. Het bedroeft me dat deze term wordt vereenvoudigd als ‘een ouverture van politieke correctheid’. Maar zoals gezegd: dekolonisatie is een ongemakkelijke strijd, langdurig ook. Het vergt waarschijnlijk meerdere generaties wetenschappers en studenten.’
Waarom is dekolonisatie belangrijk?
‘Dat is een heel fundamentele vraag: waarom doen we überhaupt moeite? Ten eerste, zoals Carl Jung zei: zonder pijn geen geboorte van bewustzijn. Voor een andere toekomst moeten we een ander bewustzijn geboren laten worden – door onze geschiedenis te begrijpen en te herschrijven. En daarvoor hebben we verschillende vormen van kennis nodig, inclusief de kennis die door het kolonialisme is vernietigd. Ten tweede gaat dekolonisatie over ons allemaal, níet alleen over de culturen die voorheen gekoloniseerd waren. Dekolonisatie gaat over het herzien en heroverwegen van ons aller toekomst, inclusief die van de voormalige koloniale machten. Dekolonisatie ofwel het herschrijven van de geschiedenis is essentieel om een andere toekomst te kunnen opbouwen.’
Dekolonisatie-collectief
Esha Shah is docent aan de Water Resources Management Group van de WUR en een van de initiatiefnemers van ‘Deliberation on Decolonization’, een begin 2022 gestart collectief van docenten en onderzoekers rond dekolonisatie van het onderwijs bij WUR. Resource-lezers die zich willen aansluiten zijn van harte welkom om contact met haar op te nemen.
Een beetje absurd om een Nederlandse universiteit te verwijten dat die te ‘wit’ is.
Een beetje absurd om daarmee te impliceren dat Nederland wit is en dus niet te wit kan zijn.