Zou vee alleen nog grazen en eten van reststromen die er toch al zijn, dan zou de veestapel gehalveerd worden en kan een Europeaan nog hoogstens de helft van de hoeveelheid eiwit eten die hij nu gemiddeld eet: 21 gram per dag. Foto Shutterstock Tekst Rianne Lindhout
Met 71 procent minder landgebruik en 29 procent minder uitstoot van broeikasgas is het mogelijk genoeg en gezond voedsel te verbouwen binnen een zelfvoorzienend Europees voedselsysteem. Dat schrijven Hannah van Zanten van de Farming systems Ecology Group en collega’s 17 april in Nature Food. ‘Ik hoop dat deze resultaten een gesprek op gang brengen over waar we naartoe willen.’
Vee eet wereldwijd 40 procent van de graanoogst op en zo’n 70 procent van de sojaoogst. Daarvan gaat het meeste verloren als uitstoot van stikstof en broeikasgas. Van Zanten promoveerde in 2016 cum laude op berekeningen van een voedselsysteem waarbij er geen veevoer meer verbouwd zou worden. Hoeveel dierlijk eiwit kunnen we blijven eten als vee alleen nog graast en eet van reststromen die er toch al zijn? Het zou neerkomen op hoogstens de helft van de hoeveelheid die een Europeaan nu gemiddeld eet: 21 gram per dag. De veeteelt in Europa is dan gehalveerd.
Dier, mens en plant
Van Zanten: ‘Ik onderzocht toen hoofdzakelijk de rol van dierlijke productiesystemen in het voedselsysteem. In de jaren die volgden, hebben we daaraan met vele promovendi eerst het humane voeding gedeelte en later ook plantaardige productiesystemen toegevoegd. Nu is het model ‘af’ en kunnen we daar veel verschillende dingen mee doen.’
Het model kan het hele voedselsysteem doorrekenen. Er zitten bijvoorbeeld gegevens in over zo’n 8.000 stukjes akkerland met bijbehorend bodemtype en klimaat. En kennis over welke gewasrotatie moet plaatsvinden op die akkers. Je kunt randvoorwaarden invoeren, bijvoorbeeld het landgebruik minimaliseren, hoeveel graan en zonnebloemolie je wilt produceren om een gezond dieet te produceren. Daarna berekent het model hoeveel land er dan nodig is, hoeveel vee je moet houden en welke oogsten je kunt verwachten.
Scenario: Dieet van nu, met minder land en CO2-uitstoot
Schillenboer
Met het model schetste Van Zanten drie alternatieve scenario’s. De eerste voor circulaire landbouw binnen Europa, die met minimaal landgebruik dezelfde hoeveelheid eiwit opbrengt als we nu eten, 83 gram per persoon per dag, waarvan het grootste deel uit dierlijke bron (60:40). Het landgebruik daalt in dat scenario van 172 miljoen hectare naar 50 miljoen hectare en ook de CO2-uitstoot daalt, bijvoorbeeld omdat mensen andere eiwitten gaan eten, maar niet per se gezond, en voedselafval aan vee wordt gevoerd. Het beroep van schillenboer moet dan weer terugkeren.
Scenario: Gezond dieet met minder land en nog minder CO2-uitstoot
Huh? Toch vee?
In het tweede scenario kreeg het model de opdracht een dieet samen te stellen dat voldoet aan de richtlijnen voor gezonde voeding van EATt Lancet en de EFSA-richtlijnen met bepaalde hoeveelheden eiwit, koolhydraten, vezels, vet en rood vlees tot er genoeg van alle vitaminen en mineralen in het dieet zitten. Ook weer met minimaal landgebruik en voedselresten als veevoer. Ook toen daalde het landgebruik tot 50 miljoen hectare, de CO2-uitstoot daalde nog verder dan in het andere scenario.
Daarnaast was er een verrassing. Van Zanten: ‘We willen met ons model altijd feed-food competitie voorkomen: dat het verbouwen van veevoer het verbouwen van mensenvoedsel in de weg zit.’ Toch kwam het model met diervoeroogsten op de proppen, zoals alfalfa en klaver. Dat zit zo: ‘Stel je hebt voldoende aardappelen of tarwe voor een gezonde voeding, maar er is nog een bepaalde hoeveelheid zonnebloemolie nodig in je dieet. Dan zoekt het model daar een nieuw stuk land voor, maar je kunt maar eens per zes jaar zonnebloemen verbouwen.’
Om ziekten te voorkomen, is gewasrotatie nodig en dat neemt het model mee. ‘De overige vijf jaar is geen aardappel of tarwe meer nodig voor je dieet. Dan kun je het goedkoopst en met de minste mest voedergewassen zoals alfalfa verbouwen, om vee te voeren dat weer hoogwaardige voedingsstoffen voor mensen oplevert.’ Er kwam daardoor wat meer dierlijk product uit het model dan nodig is om mensen zonder vitaminepillen aan hun vitamine B12 te helpen. Dat komt neer op ongeveer de helft van wat we vandaag de dag eten aan koe, varken en kip.
Geen wijn
Het model was geïnstrueerd om zo efficiënt mogelijk vanuit landgebruik-perspectief zo veel mogelijk voedingsstoffen op te leveren voor een gezonde voeding. Suiker of wijnbouw zijn er niet meer bij in dit optimale gezondheidsscenario met zo weinig mogelijk landgebruik en zo veel mogelijk ruimte voor natuur. Het is maar net wat we willen. Van Zanten: ‘Het is essentieel om als maatschappij te weten waar je naartoe wilt.’
Europa heeft met de Green Deal en de Farm to Fork-strategie grote plannen met duurzaamheid en gezondheid. Heeft Van Zanten goede contacten met Frans Timmermans? ‘Nog niet’, lacht ze. ‘Maar ik sta zeer open voor gesprekken.’ De grote veranderingen die nodig zijn om een van de toekomstscenario’s te bereiken, komen volgens sommigen alleen tot stand als er een ramp gebeurt. Van Zanten hoopt zo’n ramp voor te zijn. Ze wil maatschappelijke discussie en daarmee verandering op gang helpen. Zo investeerde ze in een grafische samenvatting van haar artikel (zie onderaan dit artikel), waarin je de scenario’s ziet naast het systeem dat we nu hebben en ontwikkelde een dashboard in samenwerking met WANDER, een WUR-hub voor het visualiseren van onderzoek. ‘Ook proberen we op basis van het model een game te maken om met allerlei keuzemogelijkheden en milieubudgetten te overzien wat er gebeurt en consensus te bereiken.’
Scenario: zoveel mogelijk monden voeden
Stikstof en kunstmest
De onderzoekers anticipeerden alvast op verdere klimaatverandering met het laatste scenario dat ze uitwerkten. ‘Als het buiten Europa steeds moeilijker wordt voldoende voedsel te produceren, kunnen we ervoor kiezen in Europa zo veel mogelijk mensen te voeden.’ Als het model de maximale populatie moet voeden op basis van de EAT Lancet-voorwaarden, lukt het om naast alle 515 miljoen Europeanen en Britten maar liefst 767 miljoen extra monden te voeden. Dan wordt de stikstofcrisis niet opgelost, maar verdiept zich juist verder. ‘In dat scenario accepteer je dat de biodiversiteit omlaag gaat doordat je bijvoorbeeld veel kunstmest toevoegt, je gaat dan voor maximale productie.’
Dierenwelzijn
Het model is dan wel af, maar wat Van Zanten betreft mag er nog veel meer in. ‘Dierenwelzijn is bijvoorbeeld nog helemaal niet meegenomen in het ontwerp. We rekenen met de productiviteit van dieren op het huidige hoge niveau.’ Dat zou omlaag gaan als ze diervriendelijker werden gehouden. ‘In onze scenario’s krijgen ze het misschien zelfs nog minder goed, want de kwaliteit van hun voer is nu helemaal gestandaardiseerd en in onze scenario’s krijgen ze voer van wisselende kwaliteit.’ Als ze er fondsen voor weet te werven, past Van Zanten onder meer dit aspect graag nog in.
Hannah van Zanten schreef Circularity in Europe strengthens the sustainability of the global food system met promovendi die mee bouwden aan het model: Wolfram Simon, Ben van Selm en Anita Frehner.
Op 12 juni presenteert Van Zanten haar resultaten op het gratis toegankelijk symposium The environmental impact of food systems.
Zoveel mogelijk monden voeden.
“Alfalfa” is toch gewoon lucerne, of haal ik nu dingen door elkaar?