CUCo selecteerde zeven interdisciplinaire projecten door loting. Foto Shutterstock Ongewoon, dat is het zeker. De winnende projecten van de beurzen van het Centre for Unusual Collaborations (CUCo) zijn woensdag 18 januari bekend gemaakt. Niet op basis van een juryrapport, maar door loting. Dat is hard nodig in de wetenschap, aldus directeur Corinne Lamain.
Het Centre for Unusual Collaborations (CUCo) is een initiatief binnen de EWUU-alliantie: de TU Eindhoven, WUR, Universiteit Utrecht en UMC Utrecht. In het leven geroepen om nieuwe samenwerkingen op te zetten tussen die vier instituten, reikt het elk jaar beurzen uit voor ongewone, interdisciplinaire projecten – de Unusual Collaborations grants (UCo). Daarbij experimenteert CUCo met nieuwe financieringsvormen. Afgelopen december selecteerden ze voor het eerst hun winnaars via loting, die ze vandaag bekendmaakten.
Vertrouwen
‘Loting is hard nodig om twee redenen,’ vertelt Corinne Lamain, werkzaam bij WUR als directeur van CUCo. ‘Ten eerste zijn de huidige beursaanvragen enorm tijdrovend.’ Onderzoekers en beoordelaars besteden veel tijd aan voorstellen waarvan het merendeel niet gefinancierd wordt. Het draagt bij aan hoge werkdruk. ‘Ten tweede focussen wij op interdisciplinair onderzoek, waarbij vooraf niet tot in detail is uit te tekenen wat het onderzoek gaat zijn, zoals in een standaardaanvraag.’ Dat wil niet zeggen dat iedereen mee kon doen aan de loterij. Deelnemers moesten een eerdere startersbeurs (Spark) of UCo-beurs doorlopen hebben – waarbij wel is geselecteerd.
De deelnemende teams dienden voor loting een korte aanvraag in, met de namen in het team en een beknopt idee van het onderzoek in grote lijnen. Het CUCo-bestuur keek of dat idee aansloot bij hun missie: ongewoon, ambitieus en interdisciplinair onderzoek. Een kwaliteitsbeoordeling zou onnodig zijn, aldus Lamain. Alle onderzoekers komen uit een van de vier partners in de EWUU-alliantie, voldoende bewijs van kunde. ‘CUCo werkt op basis van het vertrouwen dat deze onderzoekers goed in staat zijn samen tot mooi onderzoek te komen.’
Inclusief en eerlijk
Zeven teams wonnen hun beursgeld, drie niet. Toch zijn ook de verliezers nog steeds enthousiast over loting als instrument, aldus Lamain. De winnende interdisciplinaire projecten gaan onder meer over waterzekerheid, chronische pijn, de krappe arbeidsmarkt, en het samenleven tussen mens en dier.
Loting maakt het proces inclusiever en eerlijker.
Corinne Lamain, directeur CUCo.
Loting past bij het type onderzoek dat CUCo financiert, maar is volgens Lamain niet altijd de beste optie. ‘Als geselecteerd wordt op specialistisch onderzoek waarbij excellentie het belangrijkste criterium is, kan het goed werken om experts een oordeel te laten geven. Maar CUCo financiert onderzoek op nog niet verkende thema’s en binnen nieuwe samenwerkingen tussen disciplines. Daarbij kiezen we voor een aanpak waarbij het proces centraal staat en output niet vooraf gedefinieerd is. Een bijkomend voordeel is dat je met loting elke vorm van onbewust vooroordeel eruit haalt. Het proces wordt inclusiever en eerlijker.’
Loterijen elders
Nieuw-Zeeland en Zwitserland hanteren al loting voor hun Explorer-beurzen en Experiment!-beurzen – beide ook gericht op verkennend onderzoek met hoog risico. Grote financiers in Nederland zoals NWO zijn voorlopig nog niet enthousiast. In mei 2022 zei NWO-directeur Marcel Levi in een interview nog dat loten om beurzen een ‘luie oplossing zou zijn’ voor de hoge werkdruk in de wetenschap. Tegelijkertijd klinken de laatste jaren kritische geluiden over het gangbare beoordelingssysteem. Tussen de goede en slechte uitersten zit een grote middenmoot van voorstellen die goed genoeg zijn. Subtiele verschillen in beoordeling hangen dan af van de (soms onbewuste) voorkeuren en vooroordelen van juryleden. Voor sommige wetenschappers voelt dat proces al als een loterij.
