De houtwal die is aangelegd in de begintijd van De Marke. Foto De Marke Houtsingels en -wallen hebben ecologische en landschappelijke waarde, maar zijn ze ook functioneel én financieel inpasbaar te maken in de melkveehouderij? Dat is kortweg de vraag achter het project Houtwal 2.0 van agro-innovatiecentrum De Marke.
‘Het idee is om op De Marke een soort etalage te creëren waarmee boeren kunnen zien wat zoal de mogelijkheden zijn’, aldus projectleider Rob Geerts (Wageningen Plant Research, Agrosysteemkunde): een houtsingel van zo’n twee- á driehonderd meter lengte, opgeknipt in een aantal varianten met verschillende functies. Aanvullend op die ‘etalage’ bij De Marke is het de bedoeling dat ook bij twee Achterhoekse melkveehouderijen een functionele houtsingel wordt ingeplant, eentje bij Geesteren en eentje bij Winterswijk.
Voor het project ontwerpen en analyseren onderzoekers van Wageningen Plant Research en het Louis Bolk Instituut verschillende typen houtsingels, met variaties in bijvoorbeeld beplantingsmix, hoogte en situering. Het gaat om multifunctionele houtwallen die passen bij het kleinschalige cultuurlandschap en de droge zandgrond van de Achterhoek.
Verdienmodel
Voor melkveehouders zijn dat soort ecologisch belangrijke landschapselementen nu veelal een sta-in-de-weg. Historische functies zoals veekering of ‘geriefhoutvoorziening’ hebben ze immers niet meer, terwijl ze wel onderhoud vergen en de kwaliteit van het (gras)land beïnvloeden, bijvoorbeeld door bladval of lichtafvang. Houtwallen ‘op waarde zetten’, zoals Geerts het noemt, is daarom misschien wel het belangrijkste aspect van het project. ‘Er ligt een enorme opgave in Gelderland, eigenlijk in heel Nederland, wat betreft biodiversiteit en aanplant van bos en bosschages. Om de grondgebruikers daarin mee te krijgen, en in Gelderland zijn dat voornamelijk boeren, zal er een goed verdienmodel voor moeten komen’, vertelt hij. Zeker omdat bij melkveehouders meespeelt dat aanplant van houtsingels ten koste gaat van het gewasproductieareaal en de mestplaatsingsruimte: die vierkante meters mogen niet meer meetellen.
Natuurlijke medicijnkast
De uitdaging is dus om houtsingels functies te geven waarmee ze goed inpasbaar zijn in de melkveehouderij. Geerts: ‘Denk bijvoorbeeld aan voederbomen; aanplant die rijk is aan mineralen, sporenelementen en gezonde stoffen waarvan de koeien naar behoefte kunnen vreten, als een soort natuurlijke medicijnkast. De wilg is daar een mooi voorbeeld van: die bevat salicine, een bestanddeel van aspirine.’
Daarnaast bieden houtsingels mogelijk meerwaarde in het kader van het tegengaan van klimaatverandering. ‘Normaliter is de bodem langs een houtwal droger dan elders. Maar afgelopen zomer hebben we duidelijk gezien dat het gras langs een houtwal juist groener bleef, omdat het daar koeler was of de omstandigheden iets vochtiger. Nader onderzoek is nodig, maar net als kruidenrijk grasland zouden houtwallen weleens een rol kunnen spelen in het klimaatrobuuster maken van de melkveehouderij.’ Daarnaast biedt een houtwal natuurlijke schaduw aan dieren die worden geweid.
CO2, stikstof en fijnstof
Andere functies die het project onderzoekt, zijn de verwaarding van de CO2-opslag en de opname van stikstof en fijnstof. ‘We weten bijvoorbeeld dat bepaalde bomen en struiken tot wel 20 procent stikstof en fijnstof kunnen invangen, mits je ze goed situeert. Daar willen we meer kennis over opdoen’, aldus Geerts. ‘Wellicht kunnen houtsingels een rol spelen rond stallen of in een buffer rond (stikstofgevoelige) Natura2000 gebieden zoals bij Winterswijk, waar een van de twee meewerkende melkveehouderijen is gevestigd.’
Het is niet eenvoudig vast te stellen wat dit een boer financieel oplevert
Functies voor humane voeding, met bijvoorbeeld veel noten- en bessenstruiken, bekijkt het project eveneens. Geerts: ‘Dat zal voor de meeste melkveehouders niet hun eerste keuze zijn, want qua oogsten en vermarkten is agroforestry echt een andere tak van sport. Het is niet zo eenvoudig vast te stellen wat dit een boer financieel oplevert. Maar het sluit wel goed aan op WUR’s andere agroforestryprojecten, zoals onder meer die op de Dairy Campus in Leeuwarden en bij Open teelten. .’
Langjarig
Het project wordt gefinancierd vanuit het provinciaal Actieplan Natuurinclusieve Landbouw Gelderland en loopt in ieder geval tot en met medio 2024, laat Rianne van Binsbergen weten, coördinator van het project vanuit De Marke. ‘Bij ons bestaat zeker de wens om het project nog lang voort te zetten, dus daarna gaan we op zoek naar nieuwe financiering.’ Aanplant van de nieuwe houtsingels staat gepland voor komend najaar, maar die zijn niet meteen bruikbaar voor dit onderzoek. Een bestaande houtwal bij De Marke biedt uitkomst. ‘Die is in de begintijd van De Marke aangelegd en nu in volle wasdom’, vertelt Geerts.
Geerts verwacht dat met name Gelderse melkveehouders het project met grote interesse zullen volgen. ‘Er ligt een enorme opgave in deze provincie en daar is ook relatief veel geld voor. Afgelopen jaar heeft de provincie Gelderland al miljoenen beschikbaar gesteld om grondgebruikers te compenseren voor de afwaardering van de ondergrond. Boeren kregen de waardedaling in één keer uitbetaald als ze een houtwal plantten. Dat heeft de belangstelling veel goed gedaan.’
