‘Er was al veel kritiek op het functioneren van Staghouwer, ook vanuit de coalitie.’ Foto ANP Robin Utrecht. Voor bestuurskundige Jeroen Candel kwam het aftreden van Staghouwer niet helemaal als een verrassing. En nu wacht politiek Den Haag een immense taak. ‘De coalitie zal de hei op moeten om met een ingrijpend pakket te komen.’
Wat er de afgelopen tijd in Staghouwer is omgegaan, weten we niet. En signalen die zijn aftreden aankondigden, waren er niet. Hij deed zijn vertrek af met de zin dat hij niet de juiste persoon is om leiding te geven bij de opgaven die er liggen. Opvallend is dat zijn boodschap tegelijk kwam met het nieuws uit Brussel over derogatie; Nederlandse boeren verliezen hun uitzonderingspositie voor de Europese mestregels.
Voor Candel kwam het nieuws niet helemaal als een verrassing. ‘Er was al veel kritiek op het functioneren van Staghouwer, ook vanuit de coalitie. Het moment van vertrek is wél verrassend, ook nu de bemiddeling door Johan Remkes in de stikstofcrisis teneinde loopt. Betrokkenen zaten te wachten op de brief met nieuwe perspectieven van Staghouwer. Ik had verwacht dat-ie die nog wel zou presenteren. De rol van Remkes heeft waarschijnlijk een rol gespeeld bij zijn keuze. Remkes moest de partijen samenbrengen en hij lijkt nu een extra taak te hebben gekregen: suggesties voor nieuw perspectief doen. Staghouwer is naar de zijlijn geduwd.’ Hoewel hij in Groningen bekend stond als een goede gedeputeerde, lijken zijn leiderschapskwaliteiten nu niet te volstaan, aldus Candel. ‘Hij is een verbinder. Nu heb je iemand nodig met een langetermijnvisie voor het voedselsysteem, iemand die moeilijke beslissingen durft te nemen.’
Ongelukkig
Hoe nu verder? Candel: ‘Boeren vragen om nieuw perspectief. De brief van Staghouwer van voor de zomer was hoogst onduidelijk. Eigenlijk stond er niks nieuws in. De overheid zegt dat boeren een omslag moeten maken en moeten extensiveren. Ze moeten meer milieudiensten verzorgen, maar hoe de boer daar een inkomen uit moet halen, staat er niet bij. Instrumenten die mogelijk zijn om het stikstofprobleem te tackelen – zoals de inzet van Europees landbouwbeleid – zijn niet ingezet.’
Er is een veelomvattend voedselbeleid nodig, maar dat zou haast het openbreken van het coalitieakkoord betekenen
Bestuurskundige Jeroen Candel
En nu komt oud-minister van Landbouw Schouten tijdelijk de burelen versterken. Dat is niet heel positief, vindt Candel. ‘Onder Schouten is de stikstofcrisis losgebarsten. Ze heeft niet goed geanticipeerd op de stikstofproblematiek, zelfs het Europees Hof van Justitie had al laten weten dat het Nederlandse systeem niet houdbaar was. Er lag geen plan B klaar op het ministerie. Ze heeft geen effectieve oplossingen binnen haar termijn weten te realiseren en haar voornaamste prioriteit – de kringlooplandbouw – werd al snel ingehaald door de stikstofcrisis. Het voedselbeleid dat tijdens kabinetten voor haar komst is ingezet, is onder Schouten weer verdwenen. En deze week kwam naar buiten dat ze ook pogingen om de vleesconsumptie te verminderen heeft tegengehouden. Het is tekenend dat we nu weer met Schouten zitten onder wie de stikstofcrisis is losgebarsten en we amper verder zijn.’
Opvolging
Wie Staghouwer moet opvolgen, daarover zal de ChristenUnie het hoofd moeten breken. Het is een kleine partij met weinig ervaren bestuurders met senioriteit op dit dossier, aldus Candel. ‘Je wilt iemand die direct in kan springen, maar ik zie ze daar niet klaarstaan. En paradoxaal genoeg los je de landbouwcrisis niet op met alleen maar landbouwbeleid. De coalitie zal zich hier in totaliteit over moeten buigen. Het is typerend dat minister-president Rutte zo afwezig is op dit dossier, al tien jaar. Staghouwer heeft een landbouwbeleid geërfd dat voortkomt uit vorige kabinetten die telkens de hete aardappel voor zich uit hebben geschoven als het gaat om stikstof, klimaat en biodiversiteit. Boeren zijn terecht gefrustreerd dat er aan hen heel veel wordt gevraagd, maar niets aan andere spelers in de keten, inclusief de consument. Er is een veelomvattend voedselbeleid nodig, maar dat zou haast het openbreken van het coalitieakkoord betekenen.’
Eigenlijk, zegt Candel zou er een Green Deal voor Nederland ontworpen moeten worden, die past binnen de Europese Green Deal. ‘Een plan waarbij je nadenkt over hoe je het voedselsysteem en de hele economie toekomstbestendig maakt, met oog voor duurzaamheid én rechtvaardigheid. Maar dat is een immense taak: de coalitie zal de hei op moeten om gezamenlijk tot een nieuwe toekomstvisie te komen.’
