De nu lege buitengalerie bij Impulse. Foto Guy Ackermans In weerwil van een toezegging, komt de verwijderde foto-expositie Power of the Wasted niet terug. Sebastiaan Berendse, directeur Waardecreatie en eindverantwoordelijke voor de expositie, licht dat besluit toe.
De 19 grote foto’s in de nieuwe buitengalerie bij Impulse hingen vorig jaar september krap een week. De beelden, gemaakt door alumnus International Development Studies Jurrian Veldhuizen, lieten de informele recycling zien van plastic afval in de Ghanese stad Kumasi. De expositie van de foto’s leidde tot grote woede onder een deel van de Afrikaanse studenten. Sebastiaan Berendse, als directeur Waardecreatie eindverantwoordelijk voor de programmering van Impulse, liet de foto’s daarop verwijderen. Tijdelijk – was het plan – om de gemoederen tot bedaren te brengen en tijd te nemen voor gesprekken. Inmiddels is besloten dat de expositie definitief niet terugkeert.
Wat was er mis met die foto’s?
‘Dat is niet de goede vraag. De inhoud van de expositie is op zichzelf niet het probleem, blijkt uit de vele gesprekken die er na het weghalen zijn geweest. Het verhaal dat die beelden oproept bij de Afrikaanse gemeenschap, is dat wel. In beelden zitten altijd emoties en gevoelens opgeslagen. Degene die ernaar kijkt, ervaart iets.’
Wat is dan dat verhaal dat wordt opgeroepen?
‘Het gaat erom dat de Afrikaanse gemeenschap weer in de ontwikkelingsstand wordt gepositioneerd. De expositie zegt volgens hen: zie je wel, het is er nog steeds een klerebende. De foto’s zijn in hun ogen stereotyperend. Het wordt niet ontkend dat dit ook een deel van de Afrikaanse werkelijkheid is, maar het is maar een stukje. Zij voelen zich door de foto’s negatief en eenzijdig geportretteerd.’
Ik zie op de foto’s mensen die in hun levensonderhoud voorzien door met veel creativiteit afval te recyclen.
‘Ja, dat is ook zo. Ik had in eerste instantie ook niet het idee dat die beelden iets vervelends opriepen. Dat was natuurlijk ook niet de intentie van WUR en de fotograaf. Maar ik ben in West-Europa opgegroeid en grootgebracht door blanke ouders. De gesprekken hebben mij laten inzien dat ik op een manier naar dingen kijk die iemand anders heel anders kan ervaren.’
In de verklaring van WUR op het niet terugplaatsen van de expositie, wordt de link gelegd met kolonialisme en racisme. Is dat niet vergezocht?
‘Die stap lijkt misschien groot, maar uiteindelijk zit daar wel de angel van de reacties. In de gesprekken hebben we afgepeld waar die scherpe reacties vandaan kwamen, wat de diepere pijn is die eronder ligt. Uiteindelijk ligt dat voor een belangrijk deel in het zich niet erkend voelen als onderdeel van de brede WUR-gemeenschap. Het gevoel van: ik tel niet mee. Zij voelen zich bekeken en aangesproken door de blanke westerse bril. Daar moeten we het dus met elkaar over hebben.’
Als de foto’s op zichzelf niet het probleem zijn, waarom komen die dan – met de juiste context- niet terug?
‘Die beslissing is uiteindelijk door de raad van bestuur genomen. Ik heb geadviseerd om de expositie niet terug te hangen, in goed overleg met de directeur Corporate Communicatie & Marketing Inge Wallage. Juist om speelruimte te hebben voor een breder gesprek over kolonialisme en racisme en om onderwerpen als diversiteit en inclusiviteit te adresseren binnen onze organisatie. Kun je daar een goed gesprek over hebben, als je tegelijkertijd sommigen nadrukkelijk tegen de schenen schopt door die foto’s weer op te hangen?’
In de verklaring heb je het over ‘de vrijheid van expressie, zonder te kwetsen’, maar ook ‘zonder a priori te cancelen wat onwelgevallig is’. Is dat per saldo niet wat hier toch gebeurt: het cancelen van een foto-kunstexpositie?
‘Nee, dat denk ik niet. Maar ik begrijp wel dat het zo gezien kan worden. Het niet terugplaatsen van de expositie is een grote stap. Maar ik zie het niet als meewaaien als de wind even tegenzit. We hebben die kant – meningsuiting, kunst mag vragen oproepen – uitvoerig besproken. Het is eerder heel raar om de foto’s terug te plaatsen wanneer je weet dat je er mensen binnen je gemeenschap pijn mee doet en je tegelijkertijd een gesprek wilt voeren over hoe je met elkaar een meer inclusieve gemeenschap vormt. Dat gaat niet samen.’
Zijn er fouten gemaakt in dit hele proces?
‘Ja. We hadden, voordat we de foto’s ophingen, veel beter kunnen stilstaan bij het eenzijdige beeld dat werd neergezet van Afrika en bij wat deze beelden mogelijk op zouden roepen. Wat ook miste, was de context vanuit WUR bij de expositie. Waarom hangen we dit op? Wat is de doelstelling? Dat zullen we een volgende keer anders moeten doen. Maar dan nog kun je niet altijd voorspellen wat er gaat gebeuren. En dan gaat het erom hoe we er uiteindelijk mee omgaan. Daar zullen we met elkaar gaandeweg de juiste weg in moeten vinden en dus voer je gesprekken om je in elkaars standpunt te verplaatsen.’
Het is natuurlijk prima om in dialoog te blijven, maar ik vrees dat “in elkaars standpunten verplaatsen” bij de woke-beweging helemaal niet speelt. Het is voornamelijk eenrichtingsverkeer. Het resultaat van ‘de dialoog’ is in dit geval geweest dat de foto’s zijn weggehaald, en niet dat er context bij wordt gegeven. De belangrijkste vraag is m.i.: moeten we als universiteit ruchtbaarheid aan lange tenen geven?
Echt een hele slechte ontwikkeling dit, puur censuur. Bepaalde uitingen kunnen nou eenmaal verschillende reacties oproepen. Moet je dan altijd rekening houden/toegeven aan degene die zich het meest gekwetst voelt, heeft deze persoon per definitie gelijk? Mogen we door ons koloniaal verleden nu alleen nog maar mooie plaatjes laten zien van Afrika, dat is tenminste wat ik tussen de lijnen door lees? Ja, dat is de boodschap die wordt gegeven, vanaf nu geen negatief beeld meer van Afrika. Doe je dat wel dan gaan er mensen klagen en wordt je gecanceld. Door hier aan toe te geven draag je bij aan weer een stukje vrijheid (van kunst en journalistiek) die wordt ingeleverd.