Tekst: Bas Belleman (HOP) | Kaders: Emma Mouthaan | Foto: Guy Ackermans Vanaf 2023 krijgen studenten weer een basisbeurs. Intussen lossen ruim anderhalf miljoen mensen momenteel een studieschuld af bij DUO. Studieschulden van enkele tienduizenden euro’s zijn inmiddels heel gewoon. Hoe kan dat? En hoe kom je er weer vanaf? Kun je straks nog een huis kopen? Regelt het nieuwe kabinet compensatie voor de pechgeneratie?
Hoe kom je aan een hoge schuld? Je kunt elke maand ruim 500 euro lenen en zelfs ruim 900 euro als je geen aanvullende beurs krijgt. Het collegegeldkrediet is nu 90 euro (half collegegeld vanwege corona) en in normale jaren 180 euro. Stel dat je duizend euro per maand leent. Als je dat zeven jaar doet – bijvoorbeeld voor een studie geneeskunde met een jaar uitloop – dan kom je zomaar tot een lening van 84 duizend euro.
Er zijn uitschieters boven de 100 duizend euro. Hoe kan dat? Daarvoor moet je maximaal gebruikmaken van alle mogelijkheden, zegt een woordvoerder van DUO. Je kunt bijvoorbeeld na het vwo jarenlang met een beurs studeren zonder een diploma te behalen, om daarna aan een dure particuliere studie te beginnen waarvoor je extra collegegeldkrediet aanvraagt (want dat kan). Als je dan ook nog jarenlang maximaal leent, dan kan het bedrag flink oplopen. En als je uiteindelijk geen diploma behaalt, moet je alles terugbetalen: basisbeurs, aanvullende beurs en ov-kaart.
En ook niet onbelangrijk: het bedrag wordt nóg hoger als je niet aflost. Dan krijg je er boetes bovenop en komt de deurwaarder op bezoek. Over die ene allerhoogste schuld van bijna twee ton kan DUO vanwege de privacy niets zeggen, maar zo moet het ongeveer zijn gegaan.
Met het verdwijnen van de basisbeurs zijn studenten meer gaan lenen, gemiddeld 600 euro per maand. Lang niet iedereen klopt bij DUO aan. Met of zonder basisbeurs, een op de vijf studenten wil niet lenen. Tegelijkertijd zijn hoge schulden normaler geworden. Een op de vier wo-studenten van de eerste lichting had vijf jaar later meer dan 40 duizend euro schuld.
De gemiddelde studieschuld – zonder de niet-leners – is met zo’n vijfduizend euro gestegen naar bijna 30.000 duizend euro. Die schulden kunnen nog hoger worden: sommigen studeren immers nog.
Aflossen tot het pensioen
Hoelang sleep je een studieschuld achter je aan? Even de regels op een rij: de eerste twee kalenderjaren na je afstuderen hoef je niets aan DUO te betalen. Over terugbetalen mag je 35 jaar doen. Bovendien mag je de aflossing 60 maanden (bij elkaar vijf jaar) stopzetten als het even niet uitkomt. Dat komt dus neer op 42 jaar en enkele maanden. Als je bijvoorbeeld op je 24ste afstudeert, dan kun je terugbetalen tot je 66 jaar oud bent. Dan pas wordt het restant, als dat er is, kwijtgescholden.
Als je bijvoorbeeld op je 24ste afstudeert, dan kun je terugbetalen tot je 66 jaar oud bent
Hoeveel betaal je dan? Bij een rente van nul procent is het simpel. Als je 30 duizend euro schuld hebt, deel je dat door 35 keer 12 maanden. Dat is 71,43 euro per maand. Maar DUO houdt rekening met je inkomen. Als je in dit voorbeeld 40 duizend euro bruto per jaar verdient, zakt het maandbedrag een tientje en bij een inkomen van 22.930 euro (ruim 1.900 euro per maand) betaal je niets. En heb je een partner dan tellen beide inkomens mee en beide studieschulden.
Huis kopen
Door het nieuwe leenstelsel kun je geen huis meer kopen, is een veelgehoord verwijt. Klopt dat? Ook bij het oude stelsel kon je geld lenen. De voorwaarden waren toen minder gunstig: je moest de schuld met hogere maandbedragen binnen vijftien jaar terugbetalen. Schulden in het oude stelsel wegen voor een hypotheek twee keer zo zwaar. Een ‘oude’ schuld bij DUO van 10 duizend euro betekent een hypotheek die 19 duizend euro lager is.
In het nieuwe leenstelsel (vanaf september 2015) krijg je geen basisbeurs, maar mag je onder gunstige voorwaarden lenen: aflossen kan in 35 jaar en het maandbedrag is lager. Een schuld van 10 duizend euro betekent een maximale hypotheek die 10.250 euro lager is. Wie veel moet lenen, is in het nieuwe stelsel beter af dan in het oude.
Volgens financieel specialist Karin Boog van Vereniging Eigen Huis is de studieschuld een relatief klein probleem vergeleken bij de snelle stijging van de huizenprijzen. Tien jaar geleden kostte het gemiddelde huis 227 duizend euro. ‘In de laatste maanden van 2021 was de gemiddelde huizenprijs meer dan 438 duizend en nieuwbouw is nog duurder’, zegt Boog.
Een schuld verzwijgen kan, maar is wel fraude
Er is een oplossing: je kunt je schuld verzwijgen. Want studieschulden zijn niet bekend bij het Bureau Kredietregistratie. ‘Doe dat niet’, zegt Boog. Het is fraude en het kan gevolgen hebben. Geldverstrekkers kunnen zelfs in één keer de hypotheek opeisen als ze erachter komen. Ook de Nationale Hypotheekgarantie (hulp bij betalingsproblemen voor huizen tot 355 duizend euro) vervalt dan. Geldverstrekkers eisen overigens steeds vaker van hun klanten dat ze inzicht geven in de hoogte van hun studieschuld bij DUO.
Politiek
Tegenstanders van het huidige leenstelsel schoppen graag tegen de VVD: de liberalen zijn de enigen die de basisbeurs nog altijd onzin vinden en voor compensatie van ‘pechstudenten’ voelen ze ook niks. Maar ooit was er een meerderheid vóór het leenstelsel. Het is in 2015 ingevoerd door een kabinet van VVD en PvdA, met politieke steun van toenmalige oppositiepartijen D66 en GroenLinks.
Voor de VVD was het een stap richting de liberalisering van het onderwijs: je betaalt er zelf voor en je profiteert ook zelf. Voor de linkse partijen was het een kwestie van nivellering: zo gaat er minder geld naar mensen die het eigenlijk zelf wel kunnen betalen.
Middenpartij CDA was altijd tegen het afschaffen van de basisbeurs, maar pleitte in het verleden wel voor hogere collegegelden (wat bijna op hetzelfde neerkomt) en langstudeerboete (verhoogd collegegeld voor studenten die meer dan een jaar uitliepen). Populair is het leenstelsel nooit geworden en GroenLinks was in 2019 de eerste partij die afhaakte.
Compensatie
Vanaf september 2023 komt er weer een basisbeurs. Dat zal een prestatiebeurs zijn: je krijgt de beurs alleen cadeau als je een diploma behaalt. De overgang wordt interessant. Stel dat je nu eerstejaars student bent, hoe gaat het dan in september 2023, als je aan je derde jaar begint? Krijg je dan nog twee jaar studiefinanciering, of vier jaar? Of helemaal niets?
Ik voel me driedubbeldik genaaid door het leenstelsel
Intussen zien studenten van de afgelopen lichtingen met lede ogen aan hoe hun voorgangers een beurs kregen en hun opvolgers ook, terwijl zij overal tussenin vallen. En door corona viel het onderwijs ook nog eens tegen. Ze zouden graag compensatie willen krijgen, maar het kabinet spreekt alleen over een ‘tegemoetkoming’ en heeft daar een miljard euro voor over.
Die tegemoetkoming moet onderwijsminister Dijkgraaf nog nader uitwerken, maar het zal om 1.000 à 1.500 euro per student gaan. ‘Studenten voor wie geen basisbeurs beschikbaar is geweest, krijgen de keuze tussen korting op hun studieschuld of een studievoucher’, staat in het regeerakkoord. Zelfs de meest karige compensatie zou volgens ambtenaren 1,4 miljard euro kosten en dit zit er nog eens 400 miljoen onder. Studentenorganisaties vechten voor een betere deal en minister Kaag van Financiën gooide de deur nog niet helemaal dicht, dus wie weet wat de toekomst brengt.
De eerste vier lichtingen van het leenstelsel krijgen overigens al zo’n tegemoetkoming: een studievoucher van tweeduizend euro, waarmee ze vijf tot tien jaar na hun afstuderen extra onderwijs mogen volgen.
De allerhoogste studieschuld bedraagt precies 199.410 euro en 17 cent volgens studiefinancier DUO. Maar zo’n extreme schuld is een uitzondering.
In totaal hebben 1.560.289 studenten (hbo-, wo- en mbo-studenten) een studieschuld en dat zijn er 220 duizend meer dan in 2016. Bijna de helft staat minder dan tienduizend euro in het rood bij DUO. Bij 4 procent staat nog geen 500 euro open.
Daarentegen heeft 20 procent van de afbetalers (316 duizend mensen) een schuld boven de 30 duizend euro. Duizend van hen moeten zelfs meer dan een ton aftikken.
Susan van Weperen (23), masterstudent Communication, Health and Life Sciences, heeft een kleinere studieschuld dan gemiddeld.
‘Ik heb voor mijn bachelor in Portland gestudeerd. Daar heb ik niks voor hoeven betalen, want ik kreeg een volledige sportbeurs. Bij die beurs zaten huisvesting en maaltijden ook inbegrepen, dus mijn kosten waren laag. De kosten die ik wel had, heb ik kunnen dekken met spaargeld uit mijn middelbare-schooltijd en door in de zomervakanties te werken. Toen ik naar Wageningen ging voor mijn master werd mijn financiële situatie natuurlijk anders. Nu leen ik een klein bedrag, en verder probeer ik zo goed mogelijk rond te komen van mijn bijbaantje en het spaargeld dat ik nog heb.
Ik ben heel blij dat de basisbeurs weer wordt ingevoerd. Onderwijs moet voor iedereen toegankelijk zijn, ongeacht je achtergrond en financiële situatie. Door het leenstelsel is het dat nu niet, terwijl educatie juist voor meer gelijkheid zorgt en mensen eerlijke kansen biedt. Dat merk ik ook in mijn eigen omgeving. Er zijn toch mensen die niet (door)studeren vanwege de kosten. Ook ken ik mensen die zich erge zorgen maken over hun hoge studieschuld. Zelf maak ik me niet zo’n zorgen over mijn studieschuld, want die is niet zo hoog. Ook weet ik dat als er iets zou gebeuren, ik op mijn ouders zou kunnen terugvallen. Maar dat is natuurlijk niet voor iedereen het geval. Doordat je nu geen basisbeurs krijgt vergroten dat soort dingen de ongelijkheid tussen studenten.’
Noortje (24), masterstudent Food Technology, heeft een studieschuld van meer dan 50.000 euro.
‘Voordat ik ging studeren heb ik uitgezocht hoeveel ik per maand zou moeten lenen om rond te komen. Ik keek op allerlei websites om te bepalen wat de kosten van een gemiddelde student zijn. Mijn ouders betaalden mijn kamer en gaven me een maandelijkse bijdrage. Ik had tijdens mijn bachelor geen bijbaantje. Ik stelde mijn lening bij DUO in op 700 euro per maand. In het begin van mijn studententijd dacht ik niet dat mijn studieschuld zo uit de hand zou lopen: ik dacht dat ik uiteindelijk op ongeveer 40.000 uit zou komen. Maar ik wilde leuke dingen doen, lekker eten en langer doorstuderen om een dubbele specialisatie te volgen tijdens mijn master, waardoor mijn studieschuld hoger is geworden. Als er eerlijke compensatie komt ben ik helemaal gelukkig. Ik voel me driedubbeldik genaaid door het leenstelsel. Ten eerste heb ik natuurlijk de basisbeurs niet ontvangen, terwijl studenten voor én na mij die wel zullen krijgen. Ten tweede zijn de beloofde investeringen in het onderwijs nog niet gedaan, tegen de tijd dat die wel gedaan zullen zijn ben ik alweer afgestudeerd. En ten derde werd er gezegd dat een studieschuld niet mee zou tellen bij een hypotheekaanvraag, maar dat is nu wel zo. Ik vind daarom dat iedere leenstelselstudent compensatie moeten krijgen ter hoogte van de misgelopen basisbeurs.’
