Vertegenwoordiger op een bijeenkomst van inheemse volkeren en quilombolas in de Universidade de Brasíl 2017. Foto Beto Monteiro/Openverse/Secom/UnB Bijna driekwart van de inheemse gronden in de Braziliaanse Amazone is sterker blootgesteld aan bedreigingen in de afgelopen twee decennia. Dat is de conclusie van een team onderzoekers geleid door Judith Verstegen.
Het Amazoneregenwoud haalt regelmatig het nieuws vanwege de toenemende boskap en bosbranden. Het was te verwachten dat dit ook de leefgebieden van inheemse volkeren in het bos aantastte, maar dit was nog nooit gekwantificeerd. Universitair docent Judith Verstegen (Geo-informatiekunde en Remote Sensing) deed dit samen met Braziliaanse onderzoekers en publiceerde de resultaten in het tijdschrift Environmental Science and Policy.
28 keer Nederland
Een vijfde van het Braziliaanse Amazonegebied heeft de status inheemse grond – of zit in het proces daarnaartoe. Dat zijn gebieden waarover de volkeren die daarin leven de volledige rechten hebben. De inheemse gronden bestrijken ruim een miljoen vierkante kilometer, zo groot als 28 keer Nederland, en herbergen met 355.000 mensen de grootste populatie van inheemse volkeren ter wereld.
Verstegen en collega’s gebruikten een raamwerk van het IPCC (klimaatpanel van de Verenigde Naties) voor hun analyse. Het doet vooral dienst om kwetsbaarheid voor klimaatverandering in te schatten, maar Verstegen paste het voor het eerst toe op andere bedreigingen voor inheemse gronden.
Drie componenten tellen mee: blootstelling (bedreigingen rondom het inheemse gebied), gevoeligheid (bedreigingen in het inheemse gebied), en aanpassingsvermogen (veerkracht van de volkeren). De bedreigingen betreffen zaken als boskap, brand, veeteelt, mijnbouw en wegenbouw. Het aanpassingsvermogen slaat op de mate waarin inheemse volkeren om kunnen gaan met de bedreigingen, bijvoorbeeld door opleidingsniveau, organisatie en inkomen.
De boog van ontbossing
Uit de analyse blijkt dat in de periode 2001-2019 de blootstelling voor 74 procent van de gebieden is toegenomen en de gevoeligheid voor 65 procent. Beide wijzen op een sterke toename van kwetsbaarheid van de inheemse gronden. De gronden in het zuiden en oosten zijn het kwetsbaarst. Die zone wordt het snelst ontbost en ook wel de Arc of Deforestation (Boog van Ontbossing) genoemd.
Kwetsbaarheid van inheemse gronden in de Braziliaanse Amazone in 2019: groen is minst kwetsbaar, rood meest kwetsbaar. Figuur Creative Commons/Rorato et al. 2022, Environmental Science & Policy
In de staat Maranhão is maar liefst 84 procent van de inheemse gronden zeer kwetsbaar, waaronder die van geïsoleerde volkeren en van de Awá Guajá, die beschouwd worden als ’s werelds meest bedreigde inheemse volk.
Volgens Verstegen is de uitkomst vooral bedoeld om beleid te sturen. ‘Het geeft aan welke bedreigingen de overheid als eerste aan moet pakken, zoals illegale houtkap, en welke inheemse gronden prioriteit zouden moeten krijgen bij verstrekken van subsidies voor inheemse gemeenschappen,’ aldus Verstegen. Als je de mensen cursussen geeft, kunnen ze beter opkomen voor hun rechten en de misstanden aanvechten.
Presidentsverkiezingen
In het huidige politieke klimaat is dat echter ijdele hoop. President Bolsonaro stelt juist grote gebieden open voor ontginning en lapt de rechten van inheemse volkeren aan zijn laars. Toch zijn haar Braziliaanse collega’s optimistisch, zegt Verstegen. ‘Ze hopen dat er na Bolsonaro goede dingen gaan gebeuren. Als we als wetenschappers de internationale aandacht vestigen op deze cijfers en de situatie van inheemse volkeren, komt het misschien op de agenda bij de presidentsverkiezingen in oktober.’
Ze hopen dat er na Bolsonaro goede dingen gaan gebeuren
Het is wel frustrerend voor Braziliaanse onderzoekers om hun werk te doen, bekent Verstegen. ‘Er is geen geld voor wetenschap en allerlei dingen worden tegengehouden. Het is politiek moeilijk om dit soort onderzoek te publiceren.’ Ze haalt een voorbeeld aan van een onderzoeksvoorstel dat zij en een paar Braziliaanse auteurs van de huidige studie wilden indienen. ‘Er wordt geen handtekening onder gezet omdat Bolsonaro een mannetje heeft zitten in het instituut, waardoor we ons voorstel niet kunnen indienen. We worden gewoon gecensureerd.’ Maar stoppen is ook geen optie, besluit Verstegen: ‘We moeten juist onafhankelijk blijven en dit soort dingen aan de kaak stellen.’
