Chirurgen bekijken de varkensnier die zal dienen als donororgaan. Foto ANP/ Joe Carrotta Het is chirurgen voor het eerst gelukt een varkensnier succesvol te transplanteren naar een mens. Dit zou in de toekomst een oplossing kunnen zijn voor het grote tekort aan donororganen. Een medische doorbraak, of gaan we met genetisch gemanipuleerde dierorganen een stap te ver? Resource legt de kwestie voor aan dierethicus Bernice Bovenkerk.
Hoe kijk jij hier naar?
‘Het debat over xenotransplantatie, het transplanteren van dierenorganen naar mensen, wordt al sinds eind jaren negentig gevoerd. Toen ging het vooral over veiligheid en risico’s. Op een gegeven moment is dat buiten beeld geraakt, omdat men dacht dat de technologie ons wel in zou halen en dat kunstorganen de toekomst hadden. Maar CRISPR-Cas bracht daar verandering in, dus is de discussie weer actueel.’
‘De ethische discussie richt zich niet zo zeer op dierenwelzijn, maar vooral op de vraag: wil je als mens een orgaan van een dier in je lichaam? Dat is juist iets waar dierethici zich minder druk om maken, omdat we geen duidelijke scheidslijn trekken tussen mensen en andere dieren. Als dierethicus heb ik vooral moeite met instrumentalisatie van dieren. Je maakt ze tot ding. Gecreëerd om onze doelen te dienen. Het varken is puur een bron voor donororganen, voor reserveonderdelen. Daarmee ga je voorbij aan het feit dat een dier een levend en voelend wezen is, met eigen belangen en doelen in het leven.’
We eten toch ook varkens, wat is hier anders aan?
‘Ik snap het argument, zeker omdat je met een donororgaan levens kan redden. Daarmee zou varkens houden voor orgaandonatie zelfs beter te rechtvaardigen zijn dan ze houden voor vleesconsumptie. Bovendien passen we in de veehouderij ook met technologie het dier aan onze wensen aan. Daar zie ik wel overlap, maar dit gaat een stap verder, omdat we een dier genetisch aanpassen specifiek om te dienen als donor.’
Het gaat in de ethiek vooral om het doel dat erachter zit
‘Wat het dier nog verder tot een artefact maakt. Medisch gezien is het misschien een kleine genetische aanpassing, maar het gaat in de ethiek vooral om het doel dat erachter zit. Bovendien moeten deze varkens volledig steriel leven, om te zorgen dat ze niet worden blootgesteld aan ziektekiemen. Daarmee is de vraag in hoeverre ze nog natuurlijk gedrag kunnen uitvoeren en wat dat voor welzijn betekent, iets waar in de veehouderij denk ik meer aandacht voor is.’
Gaan belangen van mensen niet voor die van varkens?
‘We zitten gevangen in onze denkbeelden van wat we belangrijk vinden in ons leven en kennen daarom meer waarde toe aan een mensenleven. Dat is onterecht. Een varken heeft ook een leven, en sociale banden. Het heeft wensen en behoeften. Kan pijn, plezier en frustratie ervaren. Vanuit een neutraal gezichtspunt is het niet mogelijk te zeggen dat een mensenleven waardevoller is dan een varkensleven. Het is paradoxaal, want omdat varkens zoveel op ons lijken, zijn ze geschikt als donor.’
En mensen die op de wachtlijst staan voor een orgaan en wellicht komen te overlijden voordat een geschikte donor gevonden wordt?
‘Het is cru om tegen mensen die op een orgaan wachten en hun familie te zeggen dat we dat niet doen. Gevoelsmatig is dat niet ok. Stel dat mijn kind een donororgaan nodig zou hebben en er is geen alternatieve behandeling, dan zou ik er ook ‘ja’ op zeggen. Het probleem zit in het systeem en ik denk dat er meer moet worden gezocht naar andere oplossingen. Als toch blijkt dat we dierorganen willen gebruiken dan moeten we in ieder geval de ethische discussie wel voeren.’
We hebben het donortekort met onze technologische ontwikkeling veroorzaakt
‘We moeten er ook bij stilstaan dat we het donortekort met onze technologische ontwikkeling hebben veroorzaakt. Vroeger was orgaantransplantatie niet mogelijk, dan gingen mensen dood. En we hebben autorijden veiliger gemaakt, waardoor er minder orgaandonoren beschikbaar zijn. De vraag is: moeten dieren daarvoor opdraaien? Het is ons probleem. Zelf hebben we het idee dat we er alles aan moeten doen om onze levens zo lang mogelijk te rekken. Terwijl de dood onderdeel is van het leven. Misschien moeten we dat accepteren. In ieder geval hoop ik dat het dier wordt meegenomen in de ethische discussie. Maar ik vrees dat, zoals wel vaker gebeurt, de ethiek wordt ingehaald door de technologie.’
Meepraten over dit onderwerp? Dat kan tijdens het Donordier-dialoog aanstaande zondag 7 november in NEMO Amsterdam (of online via de livestream). Bernice Bovenkerk is een van de sprekers. Deelname is gratis, wel even aanmelden op https://www.nemokennislink.nl/festivals/donordierdialoog/
