John van der Oost tijdens de Opening van het Academisch Jaar. Foto Guy Ackermans WUR gaat licenties voor vijf patenten op het gebied van CRISPR-Cas gratis beschikbaar stellen aan ngo’s die, op een non-profit basis, de wereldvoedselvoorziening willen verbeteren. Dat maakte bestuursvoorzitter Louise Fresco bekend tijdens de Opening van het Academisch Jaar op 6 september. De patenten zijn gebaseerd op onderzoek van microbioloog John van der Oost.
Van der Oost deed zijn onderzoek naar het immuunsysteem van bacteriën met geld van wetenschapsfinancier NWO. ‘Ik kreeg dat geld voor totaal iets anders, maar we verschoven tijdens het onderzoek onze focus en ontdekten al vrij snel dat we het defensiesysteem van bacteriën tegen virussen konden gebruiken voor DNA-aanpassingen bij alle organismen. Ik ben blij dat ik flexibel kon omgaan met de NWO-subsidie.’
Composthoop
Jaren later ontdekte Van der Oost, met geld van STW (onderdeel van NWO), een thermofiele bacterie in een composthoop in Ede die een stabiel CRISPR-Cas9 systeem bevatte voor DNA-aanpassingen. Zijn onderzoek leverde vijf patenten op, op naam van WUR en NWO, waardoor nu licenties beschikbaar komen voor non-profit-organisaties die voedselgewassen willen verbeteren. Daarbij denkt Van der Oost bijvoorbeeld aan de ontwikkeling van nieuwe droogte- en zouttolerante planten, maar ook aan gewassen die resistent zijn tegen ziekteverwekkers.
Hoe kwam Van der Oost op het idee om zijn patenten beschikbaar te stellen?
Hij zag op een avond collega Christa Testerink, hoogleraar Plantenfysiologie, op tv vertellen over haar onderzoek naar zouttolerante gewassen en haar samenwerking met het International Rice Research Institute (IRRI) in de Filipijnen. Van der Oost was teleurgesteld dat Europese veredelingsbedrijven CRISPR-Cas niet gebruiken om betere plantenrassen te ontwikkelen en dacht: misschien is het IRRI wel geïnteresseerd.
Toen hij met behulp van Testerink in contact kwam met een onderzoeker van het IRRI, was deze zeer geïnteresseerd. Na een eerste gesprek met octrooideskundige Paul van Helvert, gooide hij een balletje op bij bestuursvoorzitter Louise Fresco, die ook enthousiast reageerde. Het idee is vervolgens verder uitgewerkt met Ernst van den Ende (directeur Plant Sciences Group) en plantenbiotechnoloog Richard Visser.
Van der Oost was toch in zee gegaan met het Broad Institute in de VS voor het gezamenlijke beheer van octrooien op het gebied van CRISPR-Cas?
Inderdaad, WUR ontving vier jaar geleden een aanzienlijk bedrag van Editas Medicine, een Amerikaans biotechbedrijf, dat het door Van der Oost geoctrooieerde enzym Cas12 wilde gebruiken voor medische toepassingen. Van der Oost en zijn Amerikaanse collega’s kunnen met dit enzym heel nauwkeurig DNA vervangen en repareren. WUR heeft het Cas12-octrooi ondergebracht bij het Broad Institute, een dependance van het MIT.
De vijf octrooien die Van der Oost, NWO en WUR nu beschikbaar stellen, zijn niet in de VS ondergebracht. Het gratis beschikbaar stellen van licenties voor CRISPR-Cas-octrooien is niet eerder vertoond.
Wat vinden de Amerikaanse octrooihouders van deze actie?
Dat is dus spannend. Van der Oost hoopt dat de kennisinstellingen met veel CRISPR-patenten – het Massachusetts Institute of Technology met onderzoeker Feng Zhang en UC Berkeley met Nobelprijswinnaar Jennifer Doudna – zijn voorbeeld volgen. Zijn doel is dat niet alleen kapitaalkrachtige bedrijven de CRISPR-technologie gebruiken, maar ook non-profit-instituten die de voedselvoorziening en -kwaliteit willen verbeteren. Hij hoopt dat zijn actie ook leidt tot een brede maatschappelijke acceptatie van de CRISPR-technologie en gene editing.
Waarvoor is CRISPR-Cas een uitkomst?
Met name voor het aanpassen van complexe eigenschappen in planten. Denk aan droogteresistentie en zouttolerantie – beide eigenschappen waarbij veel genen betrokken zijn. Met traditionele veredeling is de kans heel klein dat je tien belangrijke genen inkruist en activeert. Met behulp van CRISPR-Cas kun je die tien genen gericht aanpassen.
Is CRISPR-Cas technologie of natuurlijk?
CRISPR-Cas is een defensiemechanisme van bacteriën tegen virussen, het komt in de natuur voor en is daar ontdekt. Er zijn inmiddels zestig à zeventig verschillende CRISPR-systemen ontdekt, waaronder eentje in een composthoop in Ede. Met elk van de CRISPR-systemen kunnen onderzoekers als Van der Oost toepassingen ontwikkelen, waarmee ze DNA van planten en dieren kunnen aanpassen en repareren. Die applicaties zijn technologie.
