‘In deze wereld is kennis een politiek wapen.’ Foto: Rathenau-Instituut China beïnvloedt het onderzoek van WUR niet, omdat dit onderzoek in het publieke domein plaatsvindt en alles wordt gepubliceerd, stelden Wageningse onderzoekers in Resource (5 november jl). Dat is naïef, zegt Melanie Peters, directeur van het Rathenau-Instituut.
Wageningse onderzoekers sturen geregeld DNA van planten naar China om de DNA-volgorde te laten vaststellen. Het Beijing Genomics Institute (BGI), dat honderden sequencers heeft staan, voert dat onderzoek snel en goedkoop uit. Prima toch? Opgelet, zegt Melanie Peters. BGI levert de DNA-informatie, maar maakt ook een kopie. China werkt aan een digitale genenbank, een database waarin het DNA van alle dier- en plantensoorten wordt opgeslagen, inclusief de variatie aan eigenschappen binnen die soorten.
Je moet van tevoren nadenken onder welke voorwaarden je met wie samenwerkt
‘Ook DNA van Nederlandse burgers, uit onze ziekenhuizen, gaat daar naartoe om gesequenced te worden. Die DNA-kennis is van levensbelang. Hebben wij daar toegang toe? Het valt op dat China geen bloedmonsters opstuurt naar Europa of de Verenigde Staten. China bouwt een soort Google voor DNA-informatie.’
Schaadt dit de mensheid? Wij hebben toch ook genenbanken?
‘Hier is niets op tegen, zolang iedereen de kennis deelt. Maar de wereld is veranderd, er is een mondiale competitie gaande op het gebied van kennis. Kennis over gentechnologie en artificiële intelligentie wordt afgeschermd, grote bedrijven monopoliseren kennis, inlichtingendiensten hacken kennis. In deze wereld is kennis een politiek wapen. Daarom wil China autonoom zijn en voorop lopen op het gebied van gentechnologie, net als de Europese Unie. Want het kan ook tegen je worden gebruikt.’
Hoe?
‘Denk aan technieken als gezichtsuitdrukkingssoftware die je kunt gebruiken voor gedragsonderzoek, maar ook voor het in de gaten houden van bevolkingsgroepen. Ik denk dat je vooraf moet nadenken wat de mogelijke gevaren zijn van je technologie en dat je voorwaarden moet stellen aan het gebruik ervan.’
Je wilt toch niet innovaties als CRISPR/Cas om zeep helpen?
‘CRISPR/Cas is mede in Nederland uitgevonden, de Fransen hebben er een tool van gemaakt en de Amerikanen hebben het gepatenteerd. Dit is een grove samenvatting, maar waar het om gaat: deze technologie is niet vrij beschikbaar, de Amerikanen bepalen nu de voorwaarden en kosten waaronder deze technologie wordt gebruikt. Dat strookt niet met de missie van WUR en het Nederlands en Europees beleid. Precies daarom moet je als universiteit van tevoren nadenken onder welke voorwaarden je met wie samenwerkt.’
Dit gaat niet alleen over China?
‘Dit gaat over alle kennispartners. Ik denk dat de universiteiten internationaal moeten blijven samenwerken, maar je wilt niet dat een Amerikaans bedrijf of de Chinese overheid een exclusieve kennispositie krijgen op bijvoorbeeld het menselijk DNA. Daarom wil de Europese Unie nu ook, net als China, een groot sequencing centre creëren, zodat al die DNA-kennis in Europa blijft. En daarom investeert ook de EU nu in artificiële intelligentie. Die wil autonoom zijn, juist omdat er een technologieoorlog gaande is.’
Waaruit blijkt die technologieoorlog?
‘De ontwikkeling van het coronavaccin is een voorbeeld en toetssteen. Het is een wedloop wie als eerste een vaccin heeft en wie daarmee marktmacht verwerft. De farmaceut Phizer heeft nu samen met het biotechbedrijf BioNTech een werkzaam vaccin, lijkt het. Dat is een Amerikaans-Duitse combinatie. Farmaceut Moderna claimt nu dat zijn vaccin nog effectiever is. Waar het om gaat: hebben alle wereldburgers straks toegang tot dit vaccin, tegen aanvaarbare kosten?’
Wat kan een kennisinstelling concreet doen?
‘Ten eerste: kies voor langjarig onderzoek met publieke en private partners waarvan je weet dat ze de technologie breed ter beschikking willen stellen. Daar kun je als universiteit je partners op selecteren. Je kunt als universiteit in je kennisstrategie opnemen: welke impact wil ik en met welke partners wil ik daaraan werken? Ten tweede: bescherm je data goed. Vroeger deden we dat ook, toen werd Nederlandse kennis over kernenergie en kernwapens goed bewaakt nadat er kennis was weggelekt naar Pakistan. Nu moet je denken aan digitale en genetische kennis en aan geo-data. Je moet vastleggen wie er toegang krijgen tot die data. Als onderzoekers werken met datasets van de politie of een supermarkt, dan werken ze in het gebouw van de politie of supermarkt, zodat de data daar blijven en beschermd zijn. Op deze manier kunnen universiteiten en instituten ook hun data beschermen. Ga na waar de gevoelige data zich bevinden en richt die in als een soort biosafety lab waaruit niets mag weglekken. Je moet toegangsregels vaststellen, voor iedereen.’
En tot slot met een WUR-onderwerp, zoals voedsel?
‘Ook aan voedsel zitten strategische en politieke kanten. Denk aan ziekten en plagen. Informatie over dierziekten kun je gebruiken voor een betere voedselvoorziening en misbruiken voor biologische oorlogsvoering. Daar moeten we ons bewust van zijn in deze cyberwereld.’
Reactie WUR
Wij zijn ons bewust van de gevoeligheid van het werken in landen als China. WUR doet zaken met BGI Genomics, een beursgenoteerd bedrijf. Hiermee heeft WUR commerciële contracten: na afloop van de contracten vernietigt BGI alle monsters en sequentiegegevens. Onder BGI valt ook de nationale Chinese genenbank CNGB, een non-profitorganisatie, waarmee onze genenbank samenwerkt. We maken afgewogen keuzes met wie en waarover we samenwerken. Hierbij hanteren we strikte normen om de onafhankelijkheid van onderzoek te garanderen. In de interne memo Richtlijnen voor WUR Business in China staan richtlijnen op het gebied van integriteit, IP, ethiek en anti-corruptie, aangevuld met een duidelijk besluitvormingsproces. We zien af van samenwerking als de betrouwbaarheid van WUR in gevaar komt.