Onderzoekers ruimen plastic op in het poolgebied. Foto: Wouter Strietman Met CSI-achtig speurwerk probeert Wouter Jan Strietman de herkomst te achterhalen. Met als doel de aanvoer in te dammen.
Plastic dat drijft kan enorme afstanden afleggen. Wouter Jan Strietman, onderzoeker bij Wageningen Economic Research haalt er een animatie bij, gemaakt door oceanografen van de Universiteit Utrecht. ‘Stel, wij gooien plastic flessen bij IJmuiden in zee’, zegt hij. Stipjes zwermen over het scherm van IJmuiden de oceaan op. ‘Binnen een jaar is het afval in Noord-Noorwegen. Vandaar gaat het naar Spitsbergen en IJsland. Een deel drijft door naar Groenland en verder. Een deel keert als een boemerang terug richting Europa.’
Het beeld is duidelijk en verontrustend: afval komt en gaat van heinde en verre. Hoe pak je dat aan? Opruimen, zoals de Ocean Clean Up doet, is nobel maar tamelijk onbegonnen werk. Een structurele oplossing vergt een andere aanpak. ‘Plastic op zee is een resultante van menselijk handelen’, licht Strietman toe. ‘Als je een structurele oplossing wilt voor het plastic, moet je weten waar het vandaan komt en hoe het in zee is terechtgekomen. Dat is onderzoek gericht op menselijk economische handelen.’
No shit, Sherlock
Met zijn Arctic Marine Litter-project is Strietman al drie jaar bezig dit speurwerk handen en voeten te geven. Samen met lokale groepen en belanghebbenden wordt in workshops gepoogd lokaal gevonden afval te traceren. Stranden op Spitsbergen, IJsland, Groenland en het eiland Jan Mayen zijn al aangedaan. En dichter bij huis, de Grient in de Waddenzee. De kusten van Canada en Rusland staan op het verlanglijstje. Maar corona gooit even roet in het eten.
De methode, Plastic Litter ID, die Strietman heeft ontwikkeld en toepast is simpel. Verzamel plastic, sorteer het en probeer zoveel mogelijk de herkomst te achterhalen. Hij plakt zelf graag de term plastic-detective op het speurwerk. En feitelijk is het dat ook. Als een soort Sherlock Holmes leidt hij zoveel mogelijk informatie af uit het gevonden plastic. Door in te zoomen op voorwerpen, of juist uit te zoomen op zoek naar patronen.
Dat levert fraaie staaltjes op. Strietman laat een klein geel plastic voorwerp zien, gevonden op het strand van Jan Mayen. Het oogt als een miniatuur cruise schip. Mauretania staat in kleine letters op de onderkant. ‘Toen ik ging googelen, kwam ik uit bij een serie modelscheepjes die in het Verenigd Koninkrijk als cadeautjes werden toegevoegd aan pakken Sugar Pops. Dat zijn een soort ontbijtgranen. Maar nu komt het: in 1958! Ik weet natuurlijk niet hoelang het op het strand heeft gelegen, maar het toont wel twee dingen aan: plastic reist ver en blijft lang goed.’
Voor mannen
Uitzoomen is minstens zo nuttig. ‘Als je gelijksoortige dingen bij elkaar legt, ga je patronen zien’, zegt Strietman. ‘Er zit altijd een verhaal achter.’ De taal op etiketten bijvoorbeeld is veelzeggend. Of het feit dat vrijwel alle shampooflessen en spuitbussen met deo, gevonden op het strand van Spitsbergen, for men zijn en Russisch. Dat bleek overeen te komen met de gevonden vissersnetten die merendeels van Russische boten kwamen. Strietman: ‘De meeste vloten in die regio komen uit Rusland of Noorwegen.’ Analyse van de netten bracht nog iets aan het licht. ‘Meer dan 90 procent van de netten bleek uitgesneden tijdens onderhoudswerkzaamheden. Daar schrok ik aanvankelijk van, maar het is eigenlijk positief. Die netten zijn niet per ongeluk in zee terechtgekomen. Dat afval is dus te voorkomen. Ook op de andere onderzochte plekken zag je dit patroon. Dan weten we nog steeds niet welke vissers daarvoor verantwoordelijk zijn, maar wel dat het te voorkomen afval is.’
Meereizigers
Strietman werkt altijd met lokale belanghebbenden. ‘Het is voor hen superbelangrijk te weten waar het afval vandaan komt. Op Groenland bijvoorbeeld, dachten ze dat het afval vooral van ver kwam aandrijven. Ons onderzoek toonde aan dat bijna alles een lokale herkomst had. Nu gaan ze kijken hoe ze dat lokaal aan kunnen pakken.’ Op nationaal niveau wordt naar oplossingen gezocht voor het visnettenprobleem. Strietman is daarnaast gevraagd zitting te nemen in de afvalwerkgroep van de Arctische Raad.
Plastic reist ver en blijft lang goed
Overigens ligt de focus niet alleen op het achterhalen van de afvalbron. Binnen WUR werkt Strietman samen met zee- en milieuonderzoekers, die de interacties onderzoeken van plastic met het lokale milieu. ‘Mariene biologen zijn geïnteresseerd in de organismen die met het plastic meereizen. Dat zijn in potentie invasieve exoten. Tegelijkertijd zijn die organismen weer een aanwijzing voor de reis die het plastic heeft afgelegd. Juist die multidisciplinaire samenwerking maakt het zo interessant.’
Klokhuis
Onder de noemer ‘De Plastic-Soep Detectives’ dingt het Wageningse afvalproject mee naar de Klokhuis Wetenschapsprijs. Strietman zit bij de laatste tien. Stemmen kan nog op de site van het Klokhuis. De winnaar wordt op zondag 15 november bekendgemaakt. In 2016 won WUR-onderzoeker Wieger Wamelink de eerste editie van deze prijs met zijn studie naar tuinieren op Mars.