“Lights in the dark” is de titel van zijn rede. Sprakel wil naar eigen zeggen het licht aan doen in de moleculaire wereld. Foto: Shutterstock ‘In het dagelijks leven maak ik mij snel zorgen en ben ik onzeker. Op verschillende momenten in mijn leven voelde ik mij hierdoor een buitenbeentje’, vertelt Sprakel. ‘Als je net als ik gezegend bent met een wat sombere kijk op het leven, dan zou je al snel tot de conclusie kunnen komen dat we in onzekere tijden leven.’ Maar juist in de wetenschap vond Sprakel optimisme: ‘Wetenschap laat zien dat zelfs de moeilijkste uitdagingen overwonnen kunnen worden.’
Sprakel heeft samen met zijn team al diverse uitdagingen getackeld. Gezamenlijk proberen ze de geheimen van de moleculaire wereld te ontrafelen. Zo werkten ze aan zelfhelende materialen voor ruimteschepen, restauratie van de nachtwacht en ze ontdekten hoe een schimmel ninja-skills gebruikt om aardappelplanten te infecteren. Sprakel vindt het vooral interessant om met fundamenteel onderzoek bij te dragen aan onderwerpen die ook een directe maatschappelijk relevantie hebben.
Ik had al snel de neiging om mijn koers te wijzigen als anderen zeiden dat het niet haalbaar was
Joris Sprakel, hoogleraar Physical Chemistry and Soft Matter
Gemiddeldes vertellen niet het hele verhaal
Aan het begin van zijn carrière was Sprakel erg gevoelig voor wat anderen van zijn ideeën vonden. ‘Het heeft mij tijd gekost om mijn weg te vinden in dit onderzoeksveld. Ik had al snel de neiging om mijn koers te wijzigen als anderen zeiden dat het niet haalbaar was.’ Als voorbeeld noemt hij dat het in de moleculaire biologie gebruikelijk is vooral naar de gemiddelden te kijken, omdat die makkelijker te begrijpen zijn dan het individuele molecuul. ‘Gemiddelden vertellen nooit het hele verhaal. Denk aan Prinsjesdag waar we de laatste paar jaren horen dat de gemiddelde inkomens stijgen. Maar tegelijkertijd neemt het aantal mensen dat geen huis kan vinden en niet genoeg geld heeft om eten te kopen toe.’ Ook in zijn werkveld lag de nadruk op gemiddelden, zoals in het onderzoek naar mechanische reacties van materialen op druk. Later bleek dat juist de moleculen die buiten het gemiddelde vallen een cruciale rol spelen.
Sprakel en zijn groep gingen aan de slag om een methode te ontwerpen om deze krachten op individueel molecuul niveau te bepalen. ‘Meerdere malen kregen we kritiek dat het niet mogelijk zou zijn voor een enkele onderzoeksgroep om dit te realiseren omdat we niet de juiste expertise in huis hadden.’ Maar het lukte en de onderzoekers ontwikkelden een nieuwe groep moleculen die licht uitzenden als ze onder druk staan. Het was een grote wetenschappelijke doorbraak. Sprakel: ‘Tot de dag van vandaag is deze groep van zes jonge onderzoekers een grote inspiratie voor mij. Ik heb van hen geleerd om koppig te zijn en te geloven in je idee, ook als een meerderheid het niks vindt.’
We moeten de discussie over diversiteit niet teveel versimpelen door enkel de nadruk te leggen op gender-gelijkheid.
Diversiteit gaat verder dan gender
Wetenschap heeft ook een maatschappelijke verantwoordelijkheid en Sprakel vindt het belangrijk dat de wetenschap in de maatschappij staat en daar een afspiegeling van is. De laatste jaren neemt de discussie over diversiteit toe. Dat vindt Sprakel een goed teken. ‘Maar we moeten het niet teveel versimpelen door enkel de nadruk te leggen op gender-gelijkheid. Er zijn meerdere uitdagingen die de wetenschap moet tackelen om echt divers te zijn. Er zijn veel groepen jonge studenten en onderzoekers die ondervertegenwoordigd zijn, zij het op het gebied van gender, afkomst of seksuele geaardheid. En wat te denken van persoonlijkheid? Ook hierbij moeten we uitkijken dat we ons niet teveel op de gemiddelden richten. Een wereld vol optimisten klinkt voor sommigen als een paradijs, maar ik denk dat het snel saai wordt.’ Juist onze verschillen zorgen volgens Sprakel voor meer balans. ‘In de woorden van toneelschrijver George Bernard Shaw: zowel optimist als pessimist dragen bij aan de samenleving. De optimist bouwt een vliegtuig, de pessimist de parachute.’
