Bert Weckhuyzen: Het is geledielijk gegaan, zonder dat mensen er oog voor hadden. Foto: KNAW tekst: Hoger Onderwijs Persbureau
Voor strategisch en toegepast onderzoek is bij NWO twee keer zoveel geld beschikbaar als voor ongebonden en door nieuwsgierigheid gedreven onderzoek. Die verhouding moet in balans komen.
Dat schrijft de KNAW in het rapport ‘Evenwicht in het wetenschapssysteem’. Zelfs de meest gerenommeerde wetenschappers moeten alsmaar vechten voor hun geld en er is steeds minder ruimte voor vrij onderzoek. Het evenwicht is zoek, stelt een commissie onder leiding van de Utrechts universiteitshoogleraar en KNAW-lid Bert Weckhuysen.
Onderzoekers zijn steeds meer afhankelijk geworden van de competitie bij onderzoeksfinancier NWO, stelt hij vast. ‘Wij noemen dit de projectificering van de wetenschap.’ Aan de universiteiten is nu te weinig geld om vrij te besteden. Bovendien is ook bij NWO het nieuwsgierigheidsgedreven onderzoek in de verdrukking gekomen. Weckhuysen ziet maar één oplossing: het kabinet moet met extra geld het evenwicht herstellen.
Wat zou een goed evenwicht zijn?
‘Wij pleiten voor twee evenwaardige pijlers bij NWO: eentje voor ongebonden onderzoek, dat zuiver uit nieuwsgierigheid voortkomt, en een tweede voor het strategische en thematische onderzoek. Daar moet evenveel geld naartoe.’
Waarom is die vrije ruimte zo ingeperkt bij NWO?
‘Het is geleidelijk gegaan, zonder dat mensen er oog voor hadden. In een jaar of tien à vijftien heeft het strategische, niet-vrije onderzoek als een soort pacman het budget opgegeten. Nu is een derde van het onderzoeksgeld voor vrij onderzoek en twee derde voor strategisch onderzoek.’
Had echt niemand hier oog voor?
‘Misschien hebben we als wetenschappers soms te veel water bij de wijn gedaan en zijn we te meegaand geweest bij initiatieven als het topsectorenbeleid en de Nationale Wetenschapsagenda, maar in ons advies hebben we het daar niet over. Wij richten ons op wat er nu moet gebeuren: meer geld en herstel van het evenwicht.’
‘Er is te lang geprobeerd om de problemen met gesloten beurs op te lossen door geld van de universiteiten naar NWO te verschuiven of andersom’
Bert Weckhuyzen
Is er zo’n scherp onderscheid tussen de twee soorten wetenschap?
‘Strategisch, maatschappelijk gedreven onderzoek is niet minderwaardig. Beide pijlers hebben hun waarde en soms is het verschil inderdaad niet duidelijk. Maar waar je de grens ook trekt, er is nu een scheve verdeling ontstaan.’
U pleit voor zogeheten rolling grants. Wat zijn dat?
‘Rolling grants draait om geld voor een fonds bij de universiteiten zelf, waar wetenschappers zonder sterke competitie gebruik van kunnen maken. Het is bestemd voor de huidige onderzoekers, om hen te helpen bij hun taken. Bèta’s zouden bijvoorbeeld één of twee promovendi willen hebben om iets uit te zoeken.’
Verwacht u dat de politiek naar u luistert?
‘Er is te lang geprobeerd om de problemen met gesloten beurs op te lossen door geld van de universiteiten naar NWO te verschuiven of andersom. Daarmee gaan de problemen niet weg. Ik hoop dat deze minister de eerste stappen zal zetten om het tij te keren.’