© Ronny Rotbarth
Geen ecosysteem heeft meer te lijden van de opwarming van de aarde dan de toendra- en taigagebieden op permafrost. Dat blijkt uit het rapport dat de IPCC vandaag naar buiten brengt. Zelfs als de opwarming onder de 2 graden blijft, zal tegen het einde van de eeuw een kwart van de bovenste laag (tot vier meter diepte) van de permafrost zijn ontdooid. Als de opwarming harder gaat, gaat mogelijk bijna driekwart van de permafrost eraan. De boel smelt en rot weg, met gigantische emissie van broeikasgas tot gevolg.
Jakoetië
Maar de onzekerheden in de klimaatmodellen zijn groot. Het dooiproces is ingewikkeld, beaamt ecoloog Monique Heijmans. Zij doet al sinds 2007 onderzoek in Jakoetië, een deelrepubliek ter grootte van India in het verre noordoosten van Rusland. Zij was er afgelopen zomer weer, om haar promovendus Rúna Magnússon te helpen bij haar werk. Magnússon onderzoekt in de delta van de rivier Chokurdah het verband tussen de vegetatie, klimaatverandering en de staat van de permafrost.
Vorig jaar zijn we een beregeningsproef gestart om een natte zomer na te bootsen
Monique Heijmans
‘Door de opwarming ontdooit de bodem’, legt Heijmans uit. ‘Dat is het directe effect van klimaatverandering. Daarnaast speelt neerslag een belangrijke rol in het dooiproces. De eerste aanwijzing daarvoor leverde de natte zomer van 2011. In dat jaar bleek de dooi sterker dan in andere jaren: 30 centimeter, tegenover 20-25 centimeter normaal. Vorig jaar zijn we daarom een beregeningsproef gestart om een natte zomer na te bootsen.’
Het extra water zorgde ook nu voor meer dooi. Niet alleen in het jaar waarin werd beregend, maar ook dit jaar was het effect nog merkbaar. ‘De dooi ijlt dus na’, concludeert Heijmans. ‘Mogelijk zorgt de extra dooi ervoor dat de bodem inzakt, doordat de ijslagen in de permafrost smelten. Satellietfoto’s bevestigen dit beeld; we zien meer water in ons onderzoeksgebied.’ Door de dooi verdrinkt de eerder aanwezige begroeiing in de ontstane poelen.
Herstel
Die bevinding staat haaks op het heersende idee dat opwarming de Arctische gebieden juist vergroent. Dat kan overigens nog steeds waar zijn, denkt Heijmans. In de ontstane poeltjes komt de normale successie van soorten op gang, van waterplanten via veenmos naar de uiteindelijke oorspronkelijke struikvegetatie. ‘De eerste stappen van proces gaan vrij snel. Herstel lijkt dus mogelijk. De vraag is alleen welk proces sneller gaat: de dooi door opwarming of het weer dichtgroeien van de poeltjes. Dat is de grote onbekende.’
Volgens Heijmans is de opwarming nu al tastbaar. ‘De lokale bevolking merkt dat het warmer wordt en dat er dingen aan het veranderen zijn. Afgelopen zomer zagen ze voor het eerst een toendrabrand. Juni was extreem warm en droog. Normaal heb je altijd laarzen nodig als je over de toendra loopt. Het is er moerassig, omdat het dooiwater door de bevroren ondergrond niet kan wegstromen. Die laarzen waren deze zomer niet nodig.’
Permafrost smelt sneller na verstoring toendra