De productie van de hars van Boswellia-bomen, oftewel wierook, is in gevaar. Redding is in theorie simpel, maar de praktijk is weerbarstig.

Frankincense in peril luidt de alarmerende titel van de studie in Nature Sustainability, waarmee WUR-hoogleraar Bosecologie en Bosbeheer Frans Bongers en collega’s begin juli de wierookwereld opschudden. Niet voor het eerst overigens. Zeven jaar geleden luidde Bongers al noodklok over de wierookbomen. ‘Volgens de British Ecological Society was dat het meest in de media aangehaalde artikel ooit’, zegt hij met enige trots. Ook aan de jongste studie besteedde de pers veel aandacht. The New York Times pakte uit met een paginagroot verhaal.

Wat is er nieuw aan jullie laatste studie?

‘We hebben het onderzoek uitgebreid. De vorige studie was gebaseerd op gegevens van twee locaties. Nu zijn 23 locaties van de belangrijkste productieboom, de Boswellia papyrifera, in de Hoorn van Afrika onderzocht. We hebben bovendien gekeken naar de andere soorten Boswellia waaruit ook wierook wordt gewonnen. Het verhaal is consistent en robuust.’

En de conclusie luidt?

‘Door overexploitatie en gebrek aan jonge aanplant zal over twintig jaar de wierookproductie zijn gehalveerd. Op veel plekken zijn er al een halve eeuw geen bomen bij gekomen. Zonder nieuwe aanwas is het een kwestie van tijd voordat de wierookboom is verdwenen.’

Waarom wordt er zoveel wierook getapt?

‘De interesse in wierook rijst sinds een jaar of zeven de pan uit. Dat komt vooral door het gebruik van wierook in essentiële oliën. Mensen denken bij wierook vaak aan de korreltjes, staafjes en kegeltjes die je kunt branden, maar de big business zit ’m in de olie, die je door stoomdestillatie uit wierook kunt halen. De bodycultuur in de westerse wereld is de afgelopen tien, vijftien jaar geëxplodeerd. Elke winkelstraat telt tegenwoordig een Bodyshop of Rituals. En de winstmarges zijn gigantisch (zie kader).’

Ondeskundig tappen

Wierook wordt gewonnen door sneden in bomen te maken en vervolgens het gestolde wondvocht – de hars – af te tappen. Die productie moet duurzamer, door onder andere minder en beter te tappen, stellen Bongers en zijn coauteurs in hun artikel.

Zonder nieuwe aanwas is het een kwestie van tijd voordat de wierookboom is verdwenen

Te veel en ondeskundig tappen verzwakt bomen, waardoor ze sterven. De nadruk moet op kwaliteit komen te liggen in plaats van kwantiteit. Certificering zou helpen, evenals goede regelgeving en toezicht, aldus de onderzoekers.

Is het zo simpel?

‘Nee. Iedereen kan dit verzinnen. Maar de praktijk is weerbarstig. Er is nu een Ethiopische promovenda bezig bedrijven zover te krijgen dat ze op een andere manier prikkels geven om duurzamer te produceren. Maar geen enkel bedrijf is geïnteresseerd. Waarom zouden ze meewerken? Ze kunnen hun product toch wel kwijt.’

Wie moet die verandering dan wel in gang zetten?

‘Wij, de consumenten moeten het willen. Wij moeten ernaar vragen. En dat gebeurt. Er is toenemende druk. De gebruikers die die spullen op hun lichaam smeren – veelal dames van middelbare leeftijd – willen dat die producten sociaal en ecologisch verantwoord worden geproduceerd. Het gaat om de vraag. Daarom probeer ik te praten met bedrijven en de media over die vraag. Wij moeten vragen om het anders te doen.’

Doet CITES niks, de organisatie die de internationale handel in bedreigde soorten regelt?

‘Er is in Genève net een CITES-conferentie geweest. Daar stond de handel in wierook op de agenda. Van de twintig soorten wierookbomen staan er dertien op de Rode Lijst van zeldzame soorten. De soorten waar dit verhaal over gaat, staan daar nog niet op. In Genève is het voorstel gedaan om de handel in die soorten beter te reguleren. Nu is die handel nog wild west. Ons artikel is een krachtige ondersteuning voor deze oproep en is ook aan het voorstel toegevoegd.’

Nieuwe aanplant

Naast verduurzaming van de productie moeten vooral veel nieuwe bomen worden geplant, zegt Bongers. ‘Regeneratie is het grote probleem. Oude bomen gaan dood. Gemiddeld zijn die bomen nu zeventig jaar. De laatste decennia is er geen enkele boom meer bijgekomen. Koeien vreten alle jonge aanplant op. Planten alleen is dus niet genoeg, je moet ook langdurig voor die bomen zorgen. Het duurt tien tot dertig jaar voordat je van een nieuwe boom kunt tappen.’

Kan dat in conflictgebied?

‘Nee. De belangrijkste wierookgebieden, de grensregio’s van Ethiopië met Soedan en Eritrea, zijn conflictgebieden. Een voorwaarde voor een geslaagde aanpak is dat dat verandert.’

Zijn wierookplantages een oplossing?

Er lopen experimenten met plantages. De vraag is nog hoe de kwaliteit van die wierook is. Maar voor dergelijke plantages is veel geld nodig. Ze zetten bovendien kleine boerencorporaties buitenspel; die kunnen niet concurreren met grote bedrijven. De boeren verliezen dan een deel van hun bestaanszekerheid, want het bos waar zij tappen is dan niks meer waard. Is dat wat we willen?’

Wierook is big business
Jaarlijks wordt ongeveer 6600 ton wierook – hars van Boswellia-bomen – verhandeld. Twee derde komt daarvan van de Boswellia papyrifera, de belangrijkste wierookboom die voornamelijk groeit in Ethiopië, Eritrea, Soedan en Tsjaad (zie kaartje). Een kilo ruwe wierook levert 2 tot 6 euro op. De geurolie die middels stoomdestillatie die uit wierook wordt gewonnen, levert veel meer op. Frans Bongers: ‘Een potje van 15 ml kost online 100 euro. Uit een kilo wierook kun je 60 ml pure olie halen. Dat zijn vier van die potjes, oftewel 400 euro.’

Lees ook: