Foto: Shutterstock Veel NGO’s en donoren hebben een relatief nieuwe landbouwbenadering omarmd om de Afrikaanse landbouw uit het slop te trekken. Die heet Conservation Agriculture (CA). CA-boeren ploegen niet of nauwelijks, laten de gewasresten op het land liggen om de bodem te bedekken en gebruiken rotatieteelt en intercropping om de diversiteit van het landbouwsysteem te versterken. CA propageert in Afrika bijvoorbeeld de teelt van mais met peulvruchten, zonder gebruik van kunstmest.
Hype
‘Deze benadering wordt enorm gehypet’, zegt Katrien Descheemaeker, co-promotor van Esther Masvaya. ‘Het is een vorm van landbouw die goed werkt in grootschalige landbouwsystemen in de VS en Australië, maar in de kleinschalige landbouwsystemen in Afrika zitten er veel haken en ogen aan.’ Zo kunnen gewasresten niet ongestraft op het land blijven liggen, want die resten zijn vaak veevoer. Bovendien heeft het zin voor boeren om geregeld te ploegen, om zo de onkruiddruk te verlagen. Verder is het prima om peulvruchten te telen, omdat ze stikstof binden, zegt Descheemaeker, maar is dat niet voldoende om de maisteelt (die veel stikstof vraagt) te compenseren. Uit veldproeven van Masvaya in Zimbabwe bleek dat gebruik van kunstmest, in combinatie met dierlijke mest en gewasresten voor veevoer, de beste resultaten gaf.
Klimaat
Een andere, meer recente hype is Climate-Smart Agriculture, zegt Descheemaeker. Deze benadering probeert de voedselzekerheid te verbeteren en de landbouw meer robuust te maken door ‘m aan te passen aan de klimaatverandering, maar ook om de broeikasemissies in de landbouw omlaag te brengen. Maar ook dit is tricky in de Afrikaanse context, zegt de onderzoeker. ‘Om fatsoenlijke opbrengsten te halen, heb je kunstmest en dierlijke mest nodig, maar die hebben als nadeel dat ze de uitstoot van broeikasgassen verhogen. Climate-Smart Agriculture wordt voorgesteld als win-winsituatie, maar in de praktijk is die meerwaarde er bijna niet.’
Droog
Het probleem van boeren in Zimbabwe is dat de relatief kleine boerderijen onvoldoende voedsel en geld opbrengen door moeilijk klimaat en slechte bodems en infrastructuur. ‘Tijdens haar veldproeven heeft Masvaya zeer uiteenlopende klimaatcondities meegemaakt, van veel te droog tot te nat. Het ene jaar had ze geen oogst, het andere jaar een hele goede opbrengst. Boeren spelen daarop in met een divers productiesysteem dat de risico’s inperkt. Ze moeten niet rigide achter Conservation Agriculture aanlopen, zoals veel NGO’s willen, maar er nuttige elementen uit pikken.’
Mengteelt
En wat werkt dan wel in de praktijk van Zimbabwe? ‘Het is heel goed om rotatielandbouw en mengteelt toe te passen’, zegt Descheemaeker. ‘Zorg verder voor dieren in het systeem die gewasresten omzetten in kostbare eiwitten. En zorg voor kunstmest of andere meststoffen. En speel in op het klimaat, door tijdig te planten. Het is een combinatie. Ik denk dat NGO’s een combinatie van opties moeten aanbieden, met per optie een bijsluiter: dit werkt onder deze omstandigheden.’
Esther Masvaya promoveerde op 27 mei bij Ken Giller, hoogleraar Plantaardige productiesystemen.