Het Europees parlement nam deze maand wetgeving aan om de boeren en tuinders beter te beschermen tegen oneerlijke handelspraktijken. Markteconoom Michiel van Galen schetst het belang en de beperkingen van deze wet.
Volgens de nieuwe Europese regeling mogen handelshuizen en supermarkten niet langer te laat betalen voor bederfelijke producten, niet langer bestellingen op het laatste moment annuleren, niet meer eenzijdig leveringscontracten wijzigen en niet langer verspillingskosten op leveranciers verhalen. Een Nederlandse ‘voedselscheidsrechter’, vermoedelijk de Autoriteit Consument en Markt (ACM), moet toezien op naleving van de regels.
Meer houvast
‘Deze wetgeving heeft zeker nut, het is een stap in de goede richting’, reageert Michiel van Galen, die bij Wageningen Economic Research onderzoek doet naar oneerlijke handelspraktijken. ‘Er zijn al 20 jaar gesprekken in de EU over oneerlijke handelspraktijken en het eenzijdig verbreken van een contract is nu ook al verboden. Maar deze wetgeving geeft boeren en leveranciers meer houvast om naar de ACM te stappen. Bovendien brengt het de dialoog over oneerlijke praktijken verder.’
Waarom kiest de EU voor deze vier specifieke handelspraktijken?
Van Galen: ‘De EU en belangengroepen hebben gekeken naar een lange lijst van oneerlijke praktijken die voortkomen uit de machtspositie van met name grote bedrijven in de voedselketen. De EU zet nu in op oneerlijke praktijken die aantoonbaar zijn. Neem de te late betaling en de annulering op het laatste moment; dat kun je als leverancier met gegevens aantonen. Als er veel klachten over een bedrijf zijn, kan de ACM nu controles uitvoeren en desgewenst sancties opleggen.’
Zijn dit de belangrijkste oneerlijke praktijken in de land- en tuinbouw?
‘Wij hebben in 2018 onderzoek gedaan naar oneerlijke handelspraktijken via een enquête onder 600 boeren en tuinders. Daaruit bleek dat individuele boeren niet in grote mate te maken krijgen met oneerlijke praktijken. Maar hun afzetorganisaties kunnen daar wel mee te maken krijgen.’
Je kunt druk om de prijzen te verlagen zien als machtsmisbruik, maar ook als goed ondernemerschap. Is er nog sprake van eerlijke onderhandelingen?
Michiel van Galen,Wageningen Economic Research
‘Boeren en tuinders klaagden vooral dat afnemers druk uitoefenen om de prijzen te verlagen en hogere eisen stellen aan producten – denk aan milieu, welzijn en biodiversiteit – zonder er meer voor te willen betalen. Deze klachten werden het meest geuit, maar ze zijn moeilijk aantoonbaar als machtsmisbruik. Je kunt druk om de prijzen te verlagen zien als machtsmisbruik, maar ook als goed ondernemerschap. Daarom willen we dit punt bij Wageningen Economic Research verder uitzoeken. Hoe wordt er druk uitgeoefend en is er nog sprake van eerlijke onderhandelingen?’
Komt deze wet tegemoet aan de klacht van boeren dat ze aan steeds meer eisen moeten voldoen, maar daar niet voor betaald krijgen op de wereldmarkt?
‘Er worden nu extra eisen gesteld aan duurzame voeding op het gebied van klimaat en biodiversiteit. Dat kun je zien als een opgelegde verplichting, maar je kunt ook redeneren: afnemers kunnen eisen stellen aan de producten die ze afnemen. Als je niet aan die eisen kunt voldoen, ben je je afzet kwijt. Natuurlijk spelen hier machtsverhoudingen, maar als de afnemer tijdig zijn voorwaarden aangeeft en je uitnodigt om mee te denken hoe die voorwaarden gehaald kunnen worden, dan voelt dat heel anders dan een dictaat. In onderhandelingen zit veel interpretatie.’
Het eenzijdig veranderen van contracten, waar veel boeren en tuinders mee te maken hebben, kun je met documenten vaststellen en aanvechten.
Michiel van Galen,Wageningen Economic Research
‘Dat geldt minder voor de zaken die de EU nu in een wet heeft vastgelegd. Het eenzijdig veranderen van contracten, waar veel boeren en tuinders mee te maken hebben, kun je met documenten vaststellen en aanvechten. Te late en vertraagde betalingen ook, net als plotselinge annulering van een levering. Bovendien is nog een aantal handelspraktijken verboden als ze niet expliciet zijn afgesproken, zoals betalingen vragen voor de marketing en promotie van voedingsmiddelen. Boeren en tuinders krijgen nu betere mogelijkheden om dit aan te kaarten.’
