Foto: Een hulpverlener praat met bewoners van Juba, de hoofdstad van het door geweld geteisterde Zuid-Sudan | Credit
Kidnapping, overvallen, intimidatie. Studenten en onderzoekers die veldwerk doen in landen die bekend staan als ‘fragiel’, kunnen terecht komen in gevaarlijke situaties. Met name voor studenten die voor het eerst sociaal-wetenschappelijk onderzoek doen, kan het risicovol zijn, zegt universitair docent Bram Jansen. ‘Het is een complex werkveld waar studenten zich ineens in bewegen, dus het is belangrijk dat ze zich zo goed mogelijk voorbereiden. Daarbij maakt het niet uit of studenten al erg bereisd zijn of relatief bleu.’
Het kan snel misgaan, ook in landen waar het momenteel relatief vreedzaam is
Bram Jansen, docent-onderzoeker bij Disaster & Conflictstudies
Met de handleiding hoopt Jansen dat studenten beter weten waar ze rekening mee moeten houden vooraf, tijdens en na de reis en wat ze moeten doen wanneeer zich problemen voordoen, zoals geweldsescalaties, die van tevoren moeilijk in te schatten zijn. Jansen: ‘Situaties die in een normale context geen vervelende consequenties hebben, hebben dat nu ineens wel. Als onderzoeker ben je onderdeel van de onderzoekssituatie. Het kan snel misgaan, ook in landen waar het momenteel relatief vreedzaam is.’ Zo kan het maken van aantekeningen of foto’s niet op prijs worden gesteld en moet je altijd laten weten waar je precies naartoe gaat.
Persoonlijke ervaringen
De schrijvers, naast Bram Jansen de voormalig Wageningse hoogleraar Thea Hilhorst en twee Rotterdamse onderzoekers, putten vooral uit persoonlijke ervaringen en die van collega’s uit de onderzoeks- en hulpverleningswereld. Zo zat Jansen voor onderzoek in Uganda, Zuid-Sudan en Kenia. ‘Tijdens mijn afstudeeronderzoek in Uganda droeg ik vaak bergschoenen tijdens het veldwerk. Dat leek me handig, want in het land zijn niet overal goede wegen. Later hoorde ik dat dergelijke schoenen worden geassocieerd met militairen. Mensen dachten dat ik een spion was van het leger. Daarmee nam ik onbewust positie in in het werkveld, want ik deed onderzoek naar de re-integratie van kindsoldaten.’
Het boek is onderverdeeld in verschillende secties. Op de eerste pagina’s staan de algemene principes van veldwerk, met extra aandacht voor de dynamiek in conflictgebieden, zoals het beschermen van je informanten en andere ethische principes die extra zwaar wegen. Achterin staan checklists met zaken waar onderzoekers in conflictgebieden rekening mee moeten houden. Daar staan onder meer onderstaande tips. Lees de volledige gids via de link op de website van SDC, de leerstoelgroep van Social development & change.
1. Laat je rijden | In rampgebieden zijn ongelukken op de weg een groter gevaar dan geweld. De meeste ongelukken met onderzoekers gebeuren terwijl ze onderweg zijn. Neem voorzorgsmaatregelen: huur een bekende chauffeur in en laat altijd iemand weten waar je je precies bevindt. |
---|---|
2. Pas op je data | Kleine usb-sticks zijn gemakkelijk te verliezen. Niet alleen is het vervelend als je belangrijke informatie kwijt bent, het kan ook nog eens gevaarlijk zijn voor je bronnen. Zorg ervoor dat de toegang tot je data niet gemakkelijk is door het te encrypten en het met een wachtwoord te beschermen. |
3. Blijf neutraal | Soms beland je in een wespennest. Realiseer je dat mensen vaak een eigen interpretatie hebben van de werkelijkheid en dat ze jouw onderzoek graag voor eigen doeleinden willen gebruiken. |
4. Vecht niet terug | Kom je in een gebied waar wel eens mensen worden gekidnapt, zorg dan dat je geen dagelijkse routine hebt die gemakkelijk te volgen is. Word je toch ontvoerd? Vecht niet, probeer niet te ontsnappen en ga niet discussie. Wees vriendelijk en probeer contact te maken door over ‘veilige’ onderwerpen als familie of sport te praten. |
5. Ontspan | Wetenschappers hebben vaak een romantisch beeld van veldwerk, maar de werkelijkheid blijkt soms minder rooskleurig. Dit kan leiden tot stress. Lees een goed boek, doe aan yoga of maak muziek – rust komt je onderzoek ten goede. |