Dat zegt Noelle Aarts, persoonlijk hoogleraar bij de leerstoelgroep Strategische communicatie, vandaag in haar oratie.
Volgens Aarts hoef je de krant maar open te slaan om vastgelopen discussies te zien; over de vluchtelingencrisis en de acceptatie van genetische gemodificeerde organismen. Tegenstanders gaan hier niet in dialoog maar debatteren. ‘En dat is heel anders’, zegt Aarts. ‘Bij een debat probeer je te winnen, in een dialoog ga je er vanuit dat iedereen een stukje van de waarheid heeft.’ Juist die open houding zou creatieve oplossingen en vooruitgang opleveren. Al vroeg in haar carrière zag Aarts dat die felle debatten contraproductief werkten. Wanneer boeren en natuurbeschermers over natuurbeleid praatten, dreven ze slechts verder uiteen.
Mensen zijn het liefst onder gelijkgestemden, “ons soort mensen”
Noelle Aarts
Dit gebeurt ironisch genoeg door heel normale psychologische processen. ‘Mensen zijn het liefst onder gelijkgestemden, “ons soort mensen”’, zegt Aarts. ‘We vinden dat niet fijn klinken, maar onderzoek na onderzoek toont het aan.’ Confrontaties met andersdenkenden ervaren we als bedreigend, en we proberen onze opvattingen op allerlei manieren overeind te houden. Automatisch stellen we problemen dus voor op een manier die ons uitkomt. Populair gezegd: we framen. ‘Een boer vindt natuur alles wat groeit en bloeit’, zegt Aarts, ‘terwijl een natuurbeschermer een hoge biodiversiteit als uitgangspunt neemt.’
Ook blijken in veel discussies veel dichotomieën – keuzen tussen twee uitersten – te worden gebruikt. Er wordt gedaan alsof mensen of voor het verdrinken van vluchtelingen zijn, of voor opvang, in Nederland dan wel in de regio. Aarts: ‘Deze keuzes laat geen ruimte voor de tinten grijs daartussen.’ Deze (onbewuste) strategieën zorgen dat discussies tussen andersdenkenden heel ‘natuurlijk’ escaleren.
Voor een dialoog zoek je mensen van beide kanten met een open mind
Noelle Aarts
Toch ziet Aarts redenen voor optimisme. In allerlei beroepen, als antropoloog en therapeut, leren mensen te luisteren zonder oordeel. ‘Voor een dialoog zoek je mensen van beide kanten met een open mind’, zegt Aarts. ‘En je zorgt dat het gesprek professioneel wordt gefaciliteerd zodat er voldoende zelfreflectie is.’ Mensen hoeven het dan niet eens te worden met elkaar, maar ze moeten respect hebben voor de meningsverschillen en niet in hun eigen waarheid zitten opgesloten.
En dat is mogelijk, illustreert Aarts aan de hand van de aanleg van de Noord-Zuidlijn in Amsterdam. De aanvankelijke ‘roeptoetercommunicatie’ zorgde dat draagvlak snel afbrokkelde toen de bouw vertraging opliep en voor overlast zorgde. Een nieuwe communicatiestrategie betrok burgers juist wel en liet ze bijvoorbeeld meekijken in de bouwput. ‘Zo’n gesprek zorgde wel voor begrip.’
Noëlle Aarts Teacher of the Year 2015
Laatste genomineerde Teacher of the Year: Noëlle Aarts
‘Zet studenten aan het denken’