Instanties als NWO en KNAW gebruiken sinds jaar en dag panels van deskundigen om geld te verdelen over ingediende voorstellen voor onderzoek. Maar dit systeem van zogeheten peer review ligt meer en meer onder vuur. Het systeem kost niet alleen te veel tijd en geld, maar werkt ook buitensporige ongelijkheid in de hand. De meeste middelen komen bij een selecte groep onderzoekers terecht, zoals onlangs bleek in een onderzoek van de Volkskrant. Scheffer is zelf trouwens ook zo’n ‘grootverdiener’.
Zonder daar overigens veel voor te hoeven doen. ‘Ik besteed relatief weinig tijd aan het schrijven van voorstellen. Als je eenmaal aan de goede kant van de waterscheiding zit, word je overal voor gevraagd. De duivel schijt altijd op een grote hoop. Voor sommigen is het makkelijk, voor anderen heel moeilijk om geld te krijgen. Mensen raken teleurgesteld en verbitterd door die ongelijke verdeling.’
Scheffer noemt zijn systeem van verdeling SOFA, dat staat voor Self Organising Fund Allocation. ‘Verdeling van geld vanaf de sofa, de luie bank thuis. Vraag aan iedereen wie er goed bezig en verdeel het geld op basis van die wisdom of the crowd. Gemiddeld genomen kom je dan goed uit.’ Het systeem is overigens bedacht door de Belg Johan Bollen van de Indiana University, een goede bekende van Scheffer.
In de praktijk werkt het als volgt. Scheffer: ‘Iedere wetenschapper krijgt in eerste instantie een gelijk deel van het geld. Vervolgens moet in stap twee de helft van dat geld worden weggegeven aan een collega naar keuze die volgens jou goed bezig is. Van al het geld dat je van anderen hebt gekregen, moet je vervolgens weer de helft weggeven. Elke wetenschapper wordt dus in feite zelf een fonds.’
Ik ben bezig overal lucifers rond te strooien, om te kijken of er ergens wat gaat branden
Marten Scheffer
Aan het doneren van geld zijn regels verbonden. De ontvanger mag bijvoorbeeld geen directe collega of relatie zijn. De percentages weg te geven geld kan worden veranderd. Het systeem is daarnaast uit te breiden. Scheffer: ‘Je kunt het publiek mee laten doen, door ook hen een bepaald percentage te laten verdelen. Idem dito bijvoorbeeld de industrie.’
Scheffer heeft zijn ideeen al besproken met de top van het NWO, de KNAW, het ministerie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Wageningen UR. ‘Ik ben bezig overal lucifers rond te strooien, om te kijken of er ergens wat gaat branden. We zitten met zijn allen gevangen in een systeem dat lang goed heeft gefunctioneerd, maar waar inmiddels heel veel nadelen aan kleven.’
Volgens Scheffer staat de RvB welwillend tegenover zijn voorstel om een pilot te gaan doen. ‘Het probleem is alleen dat er in Wageningen weinig onderzoeksgeld vrij te besteden is. We zijn nog zoekende naar een manier om hier iets mee te doen.’