Dat is precies wat er in de kelder van Atlas gebeurt. In een hoekje van een van de lab-ruimtes staat een op het oog wat armzalig knutselwerkje. Een houten kastje met aan de voorkant een eraan vastgeplakte camera en bovenop een flitser op een flexibel driepotig statief. Houtje-touwtje-wetenschap? ‘Ik noem het plakbandtechnologie’, grijnst fotograaf/kunstenaar Wim van Egmond.
Want vergis je niet, achter die amateuristisch ogende opstelling gaat high-tech en wetenschap schuil. Van Egmond is microfotograaf en vermaard om zijn foto’s van het onzichtbare kleine leven. Het afgelopen jaar won hij de internationale Nikon Small World prijs met een foto van plankton. (zie www.micropolitan.org) In de kelder van Atlas staat zijn jongste project: het wormengewoel.
In de houten black box zitten pieren. De camera van Van Egmond neemt elke vijftien minuten een haarscherpe foto van een plak aarde van ongeveer een centimeter dik en ingeklemd tussen twee glazen platen. Bovengronds ligt een laagje herfstkleurige bladeren. Ondergronds ontwikkelen wormen van divers pluimage hun infra-structuur. Aan elkaar gemonteerd versmelten de foto’s tot een filmpje van het onzichtbare leven van de worm.
Time-lapse heet deze techniek. In feite zo oud als de filmtechniek zelf, maar voor zover bekend nog nooit toegepast op het ondergrondse gewoel van wormen, zegt bodemecoloog Gerlinde de Deyn (Omgevingswetenschappen, sectie Bodemkwaliteit)
. Het wormenproject, een initiatief van De Deyn en collega’s Jan Willem van Groenigen en Ingrid Lubbers, is met een kleine Brusselse subsidie van de grond gekomen. Het doel is om bodemwetenschap op een moderne manier te illustreren.
De opstelling in de kelder van Atlas produceert al een paar weken elk kwartier een foto. Van Egmond monteert er op zijn computer in een paar uur een filmpje van. Een week uit het wormenleven, teruggebracht tot twintig seconden. De proefopstelling laat zien hoe snel en waar duo’s pendelaars, strooiseleters en bodemeters hun gang gaan in een kunstmatig gevormde bodem die er uit ziet als een soort Engels drop. De bovenste bodemlaag is landbouwgrond, de onderste kwartszand. De tussenliggende lagen zijn mengsels van beide in verschillende verhoudingen.
Het gaat om het zichtbaar maken van het onzichtbare
Wim van Egmond
Voor De Deyn is dit wetenschap. Zij kan urenlang kijken naar het gewoel en gekronkel. Telkens vallen weer andere details op. Details van het graafwerk uiteraard. ‘Maar ook de groei van schimmeldraden is mooi te zien. Regenwormen lusten die graag. Her en der zie je kleine dansende speldenkopjes in beeld: mijtjes die op hun eigen manier druk bezig zijn met het opruimen van dode blaadjes.’ Op het jongste filmpje zie je twee wormen elkaar passeren. Een worm maakt gebruik van een soort ‘looping’ om in dezelfde gang terug te komen. Is dit een alternatief voor achteruit kruipen?
Van Egmond kijkt met de blik van de kunstenaar. Voor hem is dit nieuw en onbekend terrein. Zijn gebruikelijke habitat is die van de microscoop. ‘Ik maak portretten van microben al of niet met time-lapse technieken. Voor mij staat dit wat verder van mijn gebruikelijke werk af. Maar ook hier gaat het om het zichtbaar maken van het onzichtbare.’ En dit is nog maar het begin; je weet nooit waar het toe leidt. Ideeën voor experimenten borrelen als vanzelf op.
Het onderzoek van De Deyn focust op interacties tussen wortels en kleinere bodemorganismen. Wormen in beeld brengen is nu gelukt. Ze kan niet wachten om in te zoomen op het kleinere bodemgespuis. En wat gebeurt er bijvoorbeeld als een plant aan het systeem wordt toegevoegd? Vragen genoeg, maar antwoorden kosten geld. De Deyn zint op manieren om daar een mouw aan te passen.
Het eindproduct wordt over een paar weken verwacht en zal dan onder andere via deze site te zien zijn.