Zaad leeft en heeft dus zuurstof nodig om adem te halen. Door zaden droog (minder dan 40 procent relatieve luchtvochtigheid) te bewaren zet je die ademhaling stil. De meeste zaden kunnen in die omstandigheden lang overleven zonder aan kiemkracht in te boeten. Zeker als ze ook nog koel worden bewaard. Aan de rol van zuurstof is tot nu toe weinig aandacht besteed. Onterecht, vindt Steven Groot (PRI). Ook zonder ademhaling vinden in het zaad immers allerlei (oxidatie)reacties met zuurstof plaats die de houdbaarheid aantasten.
Groot en collega’s toonden dat aan door selderijzaden onder verschillende omstandigheden met of zonder zuurstof op te slaan en dat te vergelijken met de gebruikelijke koude opslag. De resultaten zijn eenduidig. Opslag zonder zuurstof werkt zelfs bij tropische temperaturen even goed als koude opslag met zuurstof. Droogte is in beide gevallen wel vereist. De kiemkracht van de zaden bleef in die omstandigheden vrijwel onaangetast. Dat is belangrijk nieuws voor zaadbedrijven en genenbanken waar opslag van zaad voor de lange termijn van belang is.
’Droog bewaren is het belangrijkste’, vat Groot zijn boodschap samen. ‘Daarna komt zuurstofloos verpakken. En als de mogelijkheden er zijn zou ik daarna koude opslag adviseren.’ Vooral voor ontwikkelingslanden is dat goed nieuws. In die landen is koelen tot – 20 graden Celsius geen optie. Zuurstofloos bewaren daarentegen is relatief eenvoudig en goedkoop: vacuüm verpakken of een zakje ijzerpoeder toevoegen volstaat om zuurstof te onttrekken. In de voedings- en geneesmiddelenindustrie is dat heel gebruikelijk.
In standaarden van de FAO wordt nu alleen op het belang van lage temperatuur en vochtigheid gewezen
Steven Groot
Collega-onderzoeker Rob van Treuren van het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland (CGN) voegt daar nog een belangrijke boodschap aan toe. ‘Sla de zaden bovendien zo snel mogelijk na de oogst zonder zuurstof op en stel ze daardoor niet bloot aan allerlei oxidatieprocessen die de houdbaarheid verminderen.’ Nu zit er vaak maanden tussen de oogst van zaad en de opslag. In die tijd heeft zuurstof vrij spel. Anti-oxidanten in het zaad kunnen schade deels voorkomen, maar de voorraad is eindig, vult Groot aan. En hoe minder anti-oxidanten, hoe korter de bewaarbaarheid.
De nieuwe kennis leidt mogelijk tot aangepaste richtlijnen voor de opslag van genenbanken. Groot: ‘In standaarden van de FAO wordt nu alleen op het belang van lage temperatuur en vochtigheid gewezen. Over vacuüm verpakken en zuurstofgehalte kom je niks tegen.’ In vervolgproeven in opdracht van Economische Zaken probeert Groot nu de bijdrage van zuurstof aan de houdbaarheid van zaden verder te kwantificeren. Voor het CGN heeft de nieuwe kennis beperkte praktische gevolgen. Het verpakt de zaden al droog, onder vacuüm en koud. Wel heeft het CGN de periode verkort waarin de zaden na de oogst aan zuurstof bloot staan.