Kenniscoöperaties alternatief voor productschappen

De Tweede Kamer wil dat de productschappen worden opgeheven. Deze publiekrechtelijke bedrijfsorganisaties, waarbij boeren en tuinders verplicht geld afdragen voor wettelijke taken, onderzoek en promotie, is niet meer van deze tijd, vindt een Kamermeerderheid. ‘De productschappen hebben hun achterban verwaarloosd’, zegt Van Dijk. ‘De boeren en tuinders zien alleen de kosten; de productschappen hebben niet goed uitgelegd wat hun organisatie oplevert.’ Toch blijven boeren en tuinders behoefte hebben aan gezamenlijk onderzoek, zegt Van Dijk. ‘Neem onderzoek naar dierziekten, zoals nu het Schmallenberg-virus. Dat moet je sectorbreed regelen.’ Daarvoor kunnen ze een coöperatie oprichten, zegt Van Dijk. Hij was jarenlang directeur van de Nationale Coöperatieve Raad en stond aan de wieg van nieuwe coöperatievormen, zoals natuur- en milieucoöperaties, waarmee boeren gezamenlijk publieke natuurdoelen realiseren. ‘Er ontstaat op dit moment een nieuwe generatie van coöperaties’, zegt Van Dijk. ‘In die coöperaties kunnen ook partijen participeren die alleen technologie en geld inbrengen, zoals bedrijven en de overheid. Zo is een energiecoöperatie opgericht waarin boeren en burgers samen energie produceren. Een Duits energiebedrijf brengt kennis en technologie in en stapt er na een aantal jaren, als de technologiekosten zijn betaald, weer uit. Bovendien maakt dit type coöperatie onderscheid tussen de oprichters, die meer risico nemen, en de andere leden die later instappen.’ Van Dijk kan zich voorstellen dat veehouders en tuinders een coöperatie oprichten met kennisinstellingen en -bedrijven om bijvoorbeeld een vaccin of energie-producerende kas te ontwikkelen. Daarbij bepalen de boeren en tuinders zelf de kennisagenda en brengen ze vrijwillig geld in. ‘Dan bouw je het weer van onderaf op. Daar zijn verschillende organisatievormen voor, dat is het moeilijkste niet.’ De productschappen lobbyen op dit moment voor hun lijfsbehoud. Het verbaast Van Dijk dat ze niet werken aan een plan B als minister Kamp besluit om de motie van de Tweede Kamer over te nemen. ‘Er zit veel kennis en capaciteit bij de productschappen, met name op het gebied van publiek-private samenwerking. Ze moeten snel het initiatief nemen en zichzelf opnieuw uitvinden.’