Tobias Werner in het bos dat ook niet van hem is. Op het bord staat: ‘Ik kan zonder mensen, kun jij onder mij?’ Foto Ilja Bouwknegt ‘Het is een weeffout in ons denken dat we de natuur en de mens behandelen als dingen die los van elkaar staan.’ Zie hier: Het bos dat van zichzelf is. Twee WUR-studenten zijn er vrijwilliger en zoeken naar omgangsvormen tussen mens en bos.
Maak een ommetje in het bos bij Maarn op de Utrechtse Heuvelrug en je loopt er misschien zomaar aan voorbij: Het bos dat van zichzelf is. De bomen en planten hier verschillen niet met die in de naaste omgeving en de vogels klinken hetzelfde. Maar over deze vijf hectare heeft de mens niets te zeggen. De stichting Het bos dat van zichzelf is (dit jaar op nummer 9 van de Duurzame 100 van dagblad Trouw) heeft hier – als eerste in Nederland – de rechten van de natuur juridisch proberen vast te leggen. Hier krijgt natuur zelfbestuur. WUR-student Tobias Werner (25) en oud-WUR-student Joke ter Stege (29) werken er als vrijwilliger. Werner is masterstudent Environmental Sciences en schrijft zijn masterthesis over het bos. Joke is er naast haar baan ‘meer filosofisch bij betrokken’.
Akte van Redemptie
Het bos, dat in nationaal park de Utrechtse Heuvelrug ligt, is voor tien jaar in beheer van de stichting. Niet dat er echt beheerd gaat worden; de stichting probeert via de juridische route rechten toe te kennen aan het bos. Om precedent daarvoor te vinden, moesten ze diep in de geschiedenis duiken. ‘We kwamen uit bij de tijd net na de Tachtigjarige Oorlog’, zegt Werner. ‘Na de Tachtigjarige Oorlog lag Nederland in puin. Willem van Oranje heeft toen voor het Haagse Bos de Akte van Redemptie getekend, omdat de Haagse burgerij zich zorgen maakte: het bos liep gevaar gekapt te worden. In de akte staat dat het bos niet gekapt mag worden voor economisch gewin en dat die bepaling geldt tot in de eeuwigheid.’ Die akte is nog steeds van kracht. Het bos dat van zichzelf is heeft dit precedent gebruikt om een juridisch document op te stellen voor het bos. Ook hier mag tot in de eeuwigheid niet gekapt worden voor geldelijk gewin. ‘In de praktijk betekent het dat we twee verplichtingen hebben: de eigenaar legt zich vast op beheer waarbij de behoeften van het bos leidend zijn; en die plicht blijft van kracht als er een nieuwe eigenaar komt. Ik zie het als een soort huwelijkscontract tussen het land en de eigenaar’, zegt Werner.
Van ego naar eco
Joke ter Stege, oud-student Internationaal Land- en Waterbeheer, kwam bij Het bos dat van zichzelf is nadat ze in de trein terug van een klimaatprotest bij Schiphol iemand sprak die haar inspireerde. ‘Ik heb geen juridische achtergrond; ik ben er meer vanuit de filosofische kant bij betrokken. Mijn vraag bij alles is: hoe stellen we het ecosysteem centraal en niet de mens? De mens is een dier en onderdeel van het geheel. Het is een weeffout in ons denken dat we de natuur en de mens behandelen als dingen die los van elkaar staan’, zegt Ter Stege. ‘Ik vind het mooi dat Het bos dat van zichzelf is als het ware aan mensen vraagt hoe ze naar de wereld om zich heen kijken.
De mens mag hier wel zijn, maar heeft niets te zeggen over deze vijf hectare land
Je bent dan niet alleen bezig met ‘ik’ en het individu; je gaat van egonaar eco.’ Dat de mens zichzelf niet als onderdeel van de natuur ziet, is er volgens Werner en Ter Stege ook de oorzaak van dat er zo weinig wordt gedaan aan het klimaatprobleem, terwijl er vanuit de wetenschap wel veel oplossingen komen. Ter Stege: ‘Het probleem is niet dat we geen technische oplossingen hebben, maar hoe we denken over de wereld om ons heen.’
Mens-paddenstoel
Hoewel het bos van zichzelf is, zijn bezoekers er welkom. ‘Onze stichting zet zich in voor een wederkerige relatie tussen mens en omgeving’, zegt Werner. ‘Mens-boom, mens-plant, mens-paddenstoel. Zo’n relatie komt niet tot stand als je over zo’n stuk land gaat zeggen: hier mag de mens niet zijn. De mens mag er juist wel zijn, maar heeft tegelijkertijd niets te zeggen over deze vijf hectare land. In Nederland is alles zo intensief geregeld. Maar dit stukje bos niet. Dat vind ik een prettig idee. Als ik hier ben, voel ik die rust.’Het bos dat van zichzelf is bestaat al ongeveer drie jaar, maar we zijn nog steeds aan het uitwerken wat ‘rechten voor de natuur’ eigenlijk zijn voor rechten’, vertelt Ter Stege. ‘Wij moeten dat zelf uitvogelen’, zegt Werner. ‘De zoektocht naar omgangsvormen met de omgeving, waarin meer kan dan alleen het ‘zijn’ van de natuur, is essentieel als je ‘rechten van de natuur’ in Nederland op een grotere schaal wilt toepassen.’ Ter Stege vult aan: ‘Conceptueel kun je allerlei kanten op, maar in de werkelijkheid proberen we gewoon dingen uit. We weten al zoveel; nu willen we iets doen. Dat is Het bos dat van zichzelf is voor mij.’
