Foto Shutterstock Net als levende organismen sterven staten vroeg of laat uit. Filosofen, historici en archeologen breken zich al millennia het hoofd over hoe dat komt en of er een wetmatigheid achter dat verdwijnen schuilt. Onder leiding van hoogleraar Aquatische Ecologie Marten Scheffer heeft een internationaal team van wetenschappers zo’n wetmatigheid ontdekt.
Het team zette de levensduur op een rij van 324 staten van de afgelopen vier millennia tot aan 1800. De meest recente zijn erbuiten gelaten. Deels omdat ze nog bestaan, maar ook omdat de dynamiek van staten in onze moderne tijd essentieel anders is dan vroeger. Op die 324 staten werd ‘overlevingsstatistiek’ toegepast.
‘Hazard curve’
Daarbij gaat het om de ‘hazard curve’, legt Scheffer uit. ‘Het is een methode die in de medische wetenschap heel gebruikelijk is. Daarmee destilleer je uit sterfleeftijden hoe het risico op ‘all cause death’ (alle voorkomende doodsoorzaken) varieert met de leeftijd. Als je valt of covid krijgt, maakt het nogal uit of je 20 of 90 jaar bent.’ Door beschavingen als levende organismen te zien, komt Scheffer tot opmerkelijk inzicht.
Het risico voor staten om te verdwijnen, neemt vanaf het ontstaan sterk toe, bereikt een piek op 200 jaar en vlakt vervolgens af. ‘Sommige sterven al jong, bijvoorbeeld in bepaalde roerige perioden in China. Maar andere overleven heel lang.’ De staatkundige organisatievorm heeft daar bovendien maar weinig invloed op, zegt Scheffer. ‘De statistische overlevingskans tussen verschillende staatkundige vormen verschilt niet veel.’
Sommige sterven al jong, bijvoorbeeld in bepaalde roerige perioden in China
Marten Scheffer, hoogleraar Aquatische Ecologie
Het statistische verband zegt nog niets over waarom beschavingen uitsterven. Scheffer denkt dat de verklaring te maken heeft met de afnemende veerkracht van verouderende staten. Afnemende rek leidt ertoe dat staten een kantelpunt passeren, waarna uitsterven onvermijdelijk is. Die zogeheten kantelpuntentheorie, waar Scheffer naam mee heeft gemaakt, zou hier ook gelden.
Aanwijzingen
Kenmerk van die theorie is dat in de buurt van het kantelpunt de reactie op verstoringen steeds trager wordt. Volgens Scheffer zijn er sterke aanwijzingen dat dit ook bij staten het geval is. In het artikel in PNAS worden een paar voorbeelden aangehaald. Maar sluitend bewijs is dat niet. Scheffer: ‘Helaas zijn zulke data niet beschikbaar voor de meeste premoderne staten.’
Het is niet duidelijk of de levensverwachting van huidige staten ook aan de 200-jaarregel voldoet. De huidige globale samenleving verschilt sterk van die van vroeger. Moderne technologie en internationale (economische) samenwerking kunnen stabiliserend werken. Resultaten uit het verleden bieden daarom geen garantie voor de toekomst. Maar uitsluiten kun je het volgens Scheffer ook niet.
