Foto Resource. Tekst en foto: Femke van den Dries
Onderzoekers Lotte Schrijver (WUR) en Rens Tacoma (Leiden) waren woensdagavond te gast in het Science Café in café Loburg. Beiden zijn expert in fakenieuws. ‘Ook voor mensen met een academische achtergrond is alertheid geboden.’
Zo’n dertig bezoekers luisterden in Loburg naar de presentaties van Schrijver en Tacoma. Promovendus Schrijver onderzoekt het verspreiden van desinformatie tijdens corona en Tacoma ontving een NWO-beurs om onderzoek te doen naar fakenieuws in de Romeinse tijd.
Een samenvatting van de avond in vijf punten.
1. Niet alles wat onwaar is, is fakenieuws
Niet alle onwaarheden die je op het internet vindt, zijn fakenieuws. Fakenieuws wordt gemaakt om te lijken op echt nieuws en heeft als doel de lezer te overtuigen van onwaarheden, aldus Schrijver. Het is vaak moeilijk om te beoordelen of onwaarheden op het internet bewust onwaar zijn. Dat maakt het ook moeilijk om het aan te pakken op een manier die niet de vrijheid van meningsuiting inperkt.
2. Geen reden tot paniek
Iedereen lijkt het over fakenieuws te hebben. Toch zijn de zorgen erover volgens Schrijver deels ongegrond. Het idee dat er veel nepnieuws verspreid wordt, kan namelijk niet ondersteund worden door cijfers. Ook lijkt het bereik en daarmee de schade van de berichten beperkt. Door er extra aandacht op te vestigen, kan het juist meer kwaad dan goed doen.
3. Waan jezelf niet onaantastbaar
Iedereen kan ten prooi vallen aan misinformatie. Ook met een academische achtergrond is alertheid geboden. Hoger opgeleiden zijn namelijk bijzonder gevoelig voor motivated reasoning, waarbij gezocht wordt naar informatie die het denkbeeld bevestigt. Ook kan de wetenschap misbruikt worden om te overtuigen. In een maatschappij die veel waarde hecht aan wetenschap, proberen sommige fakenieuws-berichten hierop in te spelen.
4. Onderzoek naar misinformatie vraagt om creativiteit
Het is moeilijk te bepalen welke berichten internetgebruikers precies zien, aangezien social-mediabedrijven deze informatie graag voor zichzelf houden. Ook gaat het om een grote hoeveelheid berichten. Voor haar PhD-onderzoek traint Schrijver een machine-learningmodel om oude tweets met misinformatie over corona te herkennen. Toch komt ook hier nog flink wat mensenwerk aan te pas: met een team van vier beoordeelden ze vierduizend tweets op waarheid.
5. Fakenieuws is niets nieuws
Tacoma legde uit hoe bewuste onwaarheden ten tijde van de Romeinen al werden gebruikt voor politieke doelen. Soms wordt de term post-truth era gebruikt voor de huidige tijd. We leven dan misschien in een tijdperk van onwaarheden, maar dat doen we al minstens tweeduizend jaar. Volgens Tacoma kunnen we dit zien als een geruststelling, want iets waar we al zo lang mee hebben geleefd, moet beheersbaar zijn.
