‘Het stuk is gebouwd op mensen die iets goed willen doen, de meeste mensen. Het gaat vooral over omstanders die niet in actie komen, of zich verschuilen achter processen, protocollen of systemen.’ Foto: TheaterMakers Radio Kootwijk Een cultuur maak je met elkaar, ook een niet-integere. Dat is waar Mindlab over gaat, een theatervoorstelling over ‘waarheidsvinding, waarden en waarachtigheid’ in de wetenschap. Juist theater is geschikt om er een gesprek over op gang te brengen, vindt schrijver en regisseur Walter Supèr: ‘Het kruipt onder je huid en legt de binnenwereld van mensen bloot.’
Een cultuurverandering teweegbrengen op universiteiten: dat had de Twentse hoogleraar Ellen Giebels voor ogen toen ze Walter Supèr benaderde, de artistiek leider en regisseur van Theatermakers Radio Kootwijk (TMRK). Hij dook in de wereld van de wetenschap en ontwikkelde Mindlab, een naar verluidt indrukwekkende theatervoorstelling die een ‘waarachtig en moedig’ gesprek op gang wil brengen over het creëren van een veilige en inspirerende werk- en leeromgeving, ‘met oog voor elkaar’. Na succesvolle edities bij de Universiteit Twente, Universiteit Utrecht en de TU/Eindhoven is de voorstelling vanaf eind november ook bij WUR te zien. Resource sprak met de theatermaker.
Het stuk is gebaseerd op input uit de academische gemeenschap?
Supèr: ‘Ja, we spraken mensen met verschillende functies: onderzoekers, promovendi, hoogleraren, ondersteunend personeel. Als TMRK willen we weten waarom dingen gebeuren, wat erachter zit. Daar zijn we goed in, het verhaal achter het verhaal ontdekken.’
Waar zijn jullie achter gekomen?
‘Dat mensen aan een universiteit, net zoals in de rest van de wereld, last hebben van cognitieve dissonantiereductie. Ik noem dat een soort schot in je hersenen, waarachter je dingen kunt verbergen. Mensen signaleren iets en vinden eigenlijk dat het niet kan, maar denken dan toch: het gaat niet over mij. Of: ik ben er alleen indirect bij betrokken. Dat zorgt ervoor dat ze geen actie ondernemen. Er zijn weinig mensen die zeggen: ik ga er een janboel van maken. Maar toch gebeurt het. Dat vind ik fascinerend.’
Zijn alle situaties in de voorstelling echt gebeurd?
‘Voor een groot deel wel. Ze komen voort uit de verhalen. Ik heb die niet één op één overgenomen, mensen moeten zich vrij voelen om dingen te vertellen. Ik heb het soms dus in een iets andere setting geplaatst. Als je je aangesproken voelt: prima. Daar gaat het juist om.’
Is het de bedoeling dat mensen zichzelf herkennen?
‘Ja en nee. Enerzijds wil je dat mensen geïnspireerd raken, anderzijds dat ze denken: oei, dit ben ik en zo wil ik helemaal niet zijn. Maar alleen herkenbaarheid is niet voldoende, het stuk moet ook schuren en je raken. In plaats van bevestigen wat we al weten, moet deze voorstelling een nieuw inzicht geven. Het gaat om het grijze gebied: daar zit de verandering.’
Willen mensen wel worden aangesproken op hun gedrag?
‘Iedereen die ik spreek wil het goede doen. Ik denk dat we door de individualisering ruimte krijgen om solistisch stomme dingen te doen. In de wetenschap creëren we ook nog hiërarchische onaantastbare posities.
Weinig mensen zeggen: ik ga er een janboel van maken. Maar toch gebeurt het
Dat soort thema’s komen ook terug in de voorstelling. Het stuk is gebouwd op mensen die iets goed willen doen, de meeste mensen. Het gaat vooral over omstanders die niet in actie komen, of zich verschuilen achter processen, protocollen of systemen.’
Zijn het niet juist de mensen in machtsposities die hun gedrag moeten veranderen?
‘MindLab bevat een vraagstuk over wat voor visie we op leiderschap hebben. Het zit hem in de wisselwerking. De raad van bestuur en de decanen of leerstoelgroephouders zijn nergens als de grote meerderheid zegt: dat gaan we niet doen. De baas is niet altijd de leider.’
Wat hoop je dat mensen meenemen uit de voorstelling?
‘Dat mogen ze zelf bepalen. Het stuk zegt niet wat goed of fout is en geeft ook geen antwoorden. Maar het nodigt wel uit tot nadenken. Neem die cognitieve dissonantiereductie: Mindlab is een laboratorium waarin het lukt om dat uit te zetten.
Het gaat om het grijze gebied: daar zit de verandering
De hoofdpersoon beleeft een aantal ervaringen opnieuw en kan die niet meer parkeren achter dat schot in zijn hersenen. Wat gebeurt er dan? Het is goed dat we cognitieve dissonantiereductie hebben, maar het zou ook goed zijn als we die soms kunnen opheffen. Het biedt een nieuw perspectief van waaruit je de dingen kunt bekijken.’
Waarom is theater een goed middel om een dialoog op gang te brengen?
‘Omdat het onder je huid kan kruipen. Een voorstelling is geen documentaire. Er gebeuren dingen die de binnenwereld van mensen blootleggen. En het is een live-ervaring. Het doet wat als je dat met elkaar ervaart. Met elkaar stil zijn of lachen zegt iets over de groepsdynamiek. Het is een spiegel die laat zien dat je niet de enige bent, het geeft je een gezamenlijk referentiekader.’
Er is recent veel te doen geweest rondom ongewenst gedrag en sociale veiligheid. Heb je het nog moeten aanpassen aan de actualiteiten?
‘Het stuk is helaas nog helemaal actueel. Dat bevestigt dat de voorstelling heel hard nodig is.’
Zelf zien?
De Wageningse voorstellingen van MindLab zijn gericht op alle WUR-medewerkers (niet voor studenten; wel voor PhD’ers). Ze vinden plaats tussen 28 november en 13 december. In die periode speelt TMRK 18 voorstellingen op de campus (in Omnia) en 2 in Lelystad. Meer details en aanmelden via bit.ly/MindLabWUR
