Land is in China in collectieve handen en geen privaat eigendom. Huishoudens op het platteland hebben alleen recht op het gebruik van een stuk landbouwgrond. En dat blijft voorlopig ook zo. Eigendomsrechten blijven taboe, zo besloten de kopstukken van de Communistische partij in China onlangs. Daarentegen kunnen boeren hun gebruiksrechten binnenkort wel verkopen of gebruiken als onderpand voor leningen.
Landhervorming is een van de laatste stappen die gezet moeten worden wil China een markteconomie worden. Maar eigendomsrecht is niet het eerste wat nodig is, vindt Xianlei Ma. Hij promoveerde deze week bij de leerstoelgroepen Ontwikkelingseconomie en de Milieueconomie. ‘De organisatie van de landmarkt moet wel marktgerichter worden’, zegt Xianlei. ‘Maar eigendomsrechten zouden op dit moment geen verschil maken, of de situatie zelfs verslechteren. Er moeten eerst andere problemen aangepakt worden.’
Vanaf het begin van deze eeuw krijgen boeren certificaten die hen het recht geven het land te gebruiken. Maar boeren hechten weinig waarde aan die documenten, bleek uit de meer dan duizend enquêtes die Xianlei hield onder boeren in het noordwesten en zuidoosten van China. Wat boeren in de praktijk hebben aan de certificaten verschilt. Rijke boeren kunnen bijvoorbeeld vaker hun recht halen, omdat ze een proces kunnen betalen. Arme boeren kunnen dat niet.
Ook bleken in sommige regio’s de lokale leiders het land te herverdelen, ondanks de certificaten. Xianlei: ‘Sommige mensen met een certificaat zijn naar de stad vertrokken, anderen kregen juist op het platteland een grote familie, maar moeten het toch met dezelfde hoeveelheid land doen. Dat wordt als oneerlijk gezien. Lokale leiders hebben daarom in sommige gevallen het land herverdeeld, ondanks de certificaten.’
Volgens Xianlei maakt het niet zoveel uit als mensen eigendomsrecht op land krijgen, als ze er toch geen gebruik van kunnen of willen maken. Hij beveelt aan om boeren meer voorlichting te geven over de waarde van hun certificaten. Daarnaast moet de markt voor land en arbeid verbeteren, denkt Xianlei. Hij stelt bijvoorbeeld voor om plattelanders die naar de stad verhuizen hetzelfde recht op onderwij en gezondheidszorg te geven als stedelingen. Volgens Xianlei hebben dorpelingen en migranten daardoor minder de neiging om hun landrechten voor zichzelf te houden.