Een indeling van onze natuur in rijks-, provinciaal en gemeentelijk natuurmonument is veel duidelijker. Een indeling die geënt is op de manier waarop we onze monumentale gebouwen categoriseren. Dat schrijven Pieter van Vollenhoven, Schaminée en André van der Zande (voormalige Belvedere-hoogleraar in Wageningen) in Monumenten; Inspiratiebron voor natuur?
Het stuk is geschreven in opdracht van staatssecretaris Sharon Dijksma en is bedoeld om de tongen los te maken. De huidige lappendeken van natuurterreinen is volgens Schaminée en consorten verwarrend en ondoorzichtig. De uit de monumentenzorg vertrouwde driedeling schept orde in de chaos en maakt meteen duidelijk wie aanspreekbaar en verantwoordelijk is. Schaminée licht toe.
Natuurmonumenten, dat klinkt als oud en star. Natuur is toch juist iets dynamisch?‘Dat woord is zorgvuldig gekozen. We willen de link met monumentenzorg uitdrukkelijk behouden. Het woord monument drukt uit dat het om iets serieus en ambitieus gaat. Natuur is inderdaad dynamisch en veranderlijk. De strekking van monument is niet dat alles moet blijven zoals het is. Natuurmonumenten is bovendien een begrip. De natuurbescherming begon in 1906 met de aankoop van het Naardermeer door de Vereeniging tot Behoud der Natuurmonumenten.’
De driedeling die jullie voorstellen is gebaseerd op bestuurlijke grenzen: gemeente, provincie, Rijk. Natuur houdt zich niet aan die grenzen. Creëer je niet gewoon een nieuwe lappendeken?‘Het gaat om de gelaagdheid nationaal, provinciaal en lokaal, de dimensie van belangrijkheid die er in zit en de daaraan gekoppelde verantwoordelijkheid. Het is voor mensen onmiddellijk helder wie verantwoordelijk en aanspreekbaar is. Die helderheid en transparantie zijn belangrijk om het draakvlak voor de natuur te vergroten. In topnatuur, rijksnatuurmonumenten in onze indeling, is geen verwevenheid met andere functies mogelijk. In de andere natuur wel. Die driedeling helpt een handje bij wat wel en niet kan.’
Het Rijk heeft het natuurbeleid juist bij de provincies neergelegd. Draai je met de invoering van rijksnatuurmonumenten de klok weer terug?
‘Nee. Het Rijk blijft verantwoordelijk en voert de regie. De uitvoering wordt gedecentraliseerd naar de provincies, niet de verantwoordelijkheid. Dat het Rijk die verantwoordelijkheid niet onomwonden neemt, is overigens wel een van mijn grote zorgen over die decentralisatie.’
Natura-2000, de Nationale Parken en beschermde Natuurmonumenten worden rijksnatuurmonument. De rest van het Natuurnetwerk Nederland (de vroegere EHS) wordt provinciaal natuurmonument. Wat is een gemeentelijk natuurmonument?‘Die zijn er nog niet. Daar is nog een hele slag te slaan en ligt wat mij betreft ook een focus en misschien wel de grootste uitdaging. De lokale natuur dichterbij de mensen brengen. De natuur weer terug te geven aan de mensen. Het gaat om stukjes natuur waar je samen de schouders onder zet. Scholen die samen met bedrijven bijvoorbeeld een eigen gebiedje in het dorp hebben. Dat is toch geweldig, samen bouwen aan een stukje natuur dichtbij en daar trots op zijn. Die betrokkenheid van mens en natuur stimuleren, daar gaat het om.’
Onderdeel van het plan is een soort Restauratiefonds voor de natuur. Particulieren die tegen gunstige voorwaarden geld lenen om natuur te ontwikkelen en behouden. Hoe los je die lening weer af? ‘Er kan veel meer geld met natuur worden verdiend dan we nu doen. Natuurlijke hulpbronnen zijn natuurlijk kapitaal. Biomassa bijvoorbeeld is geld waard. Ecosysteemdiensten als recreatie, schoon water en waterberging zijn geld waard. Dat is een heel nieuw traject waar we voor staan. Daarnaast ontstaan nieuwe mogelijkheden door mensen mede-eigenaar te maken van natuur. Ze er financieel, bijvoorbeeld via aandelen, bij te betrekken. Ik denk dat er genoeg mensen zijn die willen investeren in natuur. Let wel: het Naardermeer is destijds ook op die manier aangekocht.’
Dit is een schot voor de boeg. Hoe nu verder?‘Dit is een discussienotitie. We hebben de waarheid niet in pacht. We willen de discussie aanzwengelen. Het stuk is naar de politiek, alle betrokkenen en de pers gestuurd. Er zijn op dit moment drie pilots voor rijksnatuurmonumenten gaande om te kijken hoe het kan werken in de praktijk: de Biesbosch, Maasduinen en een deel van de Veluwe.’