Gert Kema. Foto: Guy Ackermans De Wageningse fytopatholoog Gert Kema is een groot kenner van de schimmelziekten die de bananenteelt bedreigen. Jarenlang zocht hij naar partners en financiers om resistente bananenrassen te maken. Die heeft hij nu eindelijk gevonden.
Er worden ongelooflijk veel bananen geteeld en gegeten in de wereld, bij elkaar zo’n 40 miljoen ton banaan per jaar. De helft daarvan, vrijwel alle export-bananen naar Europa en de VS, behoort tot het bananenras Cavendish. Maar stilaan rukt er een schimmelziekte op in de wereld, Tropical Race 4, die de Cavendish op de bananenplantages doodt. Kema registreerde de uitbreiding van de schimmelziekte de afgelopen jaren en roept al tien jaar dat de bananenvoorziening gevaar loopt. Hij wil nieuwe bananenrassen kweken die resistent zijn tegen Tropical Race 4.
Resistentiegenen
Op papier is dat niet heel ingewikkeld. Al in 2012 publiceerde Kema, met Franse onderzoekers, het genoom van de banaan in het toptijdschrift Nature. In wilde bananenrassen (die je niet kunt eten) toonde hij genen aan met resistentie tegen de schimmelziekte. Hij wilde een veredelingsprogramma starten om die genen in te bouwen in de Cavendish-banaan. Dat programma kostte miljoenen euro’s, maar de verwachting was dat de grote mondiale bananenproducenten – denk aan Chiquita en Dole – dat onderzoek wel wilden (mee)financieren om de plantageteelt veilig te stellen. Maar dat lukte niet.
Kema richtte ook een bedrijf op om, met behulp van internationale financiers, resistente bananenrassen te ontwikkelen. Daarbij wilde hij en passant ook een ander probleem in de bananenteelt oplossen: de schimmelziekte Black Sigatoka. Alle Cavendish-bananen zijn klonen, dus genetisch uniform, en daarmee per definitie erg kwetsbaar voor ziekten en plagen. Kema wilde een duurzame bananenteelt met genetische variatie, dus de ontwikkeling van meerdere lokale bananenrassen.
Keygene
Dat is hem nu gelukt, met dank aan het veredelingsbedrijf Keygene en de Bill en Melinda Gates Foundation. De leerstoelgroep Fytopathologie, waar Kema hoogleraar is, werkt al enkele jaren samen met Keygene aan de genetica van de banaan. Zo bracht Fernando Garcia-Bastidas, als promovendus van Kema, de resistentie van enkele honderden bananenvariëteiten in kaart en werkt hij nu als werknemer van Keygene aan resistente bananen.
De Gates Foundation financiert nu vervolgonderzoek om met name nieuwe resistente bananenrassen in Afrika te ontwikkelen. Daarvoor werken de Wageningse onderzoekers samen met het International Institute of Tropical Agriculture (IITA) in Nigeria, dat het onderzoekprogramma Accelerated Breeding of Better Bananas coördineert.
In Afrika is de banaan geen lekker tussendoortje, zoals in veel westerse landen, maar basisvoedsel. Door meerdere ziekten en plagen is de opbrengst in Afrika veel lager dan de teelt onder ideale omstandigheden. Dit veredelingsprogramma voor resistente bananen kan dus een groot verschil maken voor de Afrikaanse telers.
