Een spons (Callyspongia plicifera) tussen de cyanomatten. Foto Didier de Bakker Toch geeft promovendus Didier de Bakker het rif nog niet op.
De Bakker verdedigt morgen (woensdag) zijn proefschrift over de veranderingen van het rif rond beide Caribische eilanden. Kern van zijn studie is een unieke tijdreeks van 40 jaar rif op foto. De reeks werd in 1973 gestart door de inmiddels gepensioneerde professor Rolf Bak van de Universiteit van Amsterdam. Bak begon het rif op gestructureerde manier op foto vast te leggen.
Goudmijn
Bak maakte foto’s van 16 stukken rif van 3×3 meter op 10, 20, 30 30 en 40 meter diepte voor de kust van Curaçao en Bonaire. Die kwadranten zijn vervolgens vrijwel jaarlijks gefotografeerd. De reeks vormt volgens De Bakker een goudmijn: ‘Op het moment dat Bak begon, zag het rif er nog goed uit. Sindsdien is het rif geleidelijk achteruit gegaan.’
De Bakker heeft de veranderingen die zijn opgetreden in kaart gebracht en geanalyseerd. Het resultaat stemt niet vrolijk. Gemiddeld driekwart van de koraalbedekking is sinds 1973 verdwenen. Koraal maakt plaats voor turfalgen, macroalgen en matten van cyanobacteriën. Die verschuiving van koraal naar algen is een veelbeschreven fenomeen.
De enorme toename van de roodbruine matten vormende cyanobacteriën daarentegen is een nog vrijwel onbeschreven verschijnsel. Het artikel hierover leverde De Bakker een prijs op van het vaktijdschrift Coral Reefs. De bacteriematten waren tot nu toe letterlijk over het hoofd gezien. Verklaarbaar, zegt De Bakker: ‘Onder water verdwijnt de rode kleur als eerste uit het spectrum. De bruinig-groene massa die je dan ziet, is lang voor algen aangezien.’
Zwaar
Daarnaast veranderde de samenstelling van het resterende koraal ingrijpend. De Bakker: ‘Traditionele dominante soorten zoals Acropora en Orbicella die snel kalk vormen, de rifbouwers, zijn grotendeels verdwenen of hebben het zwaar. Daarvoor in de plaats komen snelgroeiende soorten die veel minder calcificeren en dus niet veel structuur creëren en geen grote kolonies bouwen.’
Het lijkt erop dat de ecologische afbraak stabiliseert
De oorzaken voor de sterke achteruitgang zijn bekend. Vervuiling, overbevissing en het veranderende klimaat nekken het koraal. Toch ziet De Bakker ook lichtpuntjes. Hij baseert dat voorzichtige optimisme op een tweede tijdreeks van observaties langs 430 transecten die in 2014 is gestart op het rif van Bonaire. ‘Het lijkt erop dat de ecologische afbraak stabiliseert’, zegt De Bakker. ‘Op enkele plekken neemt de bedekking met bepaalde koralen zelfs langzaam een beetje toe.’
Riolering
Die betere plekken zijn locaties waar de invloed van de mens minimaal is. Dat is volgens De Bakker de sleutel tot succes: verminder de invloed van de mens. ‘Bijvoorbeeld door de riolering te verbeteren. Een groot deel van het afvalwater stroomt nu nog onbehandeld de zee in. Door mangrovebossen te planten langs de kust kun je natuurlijke opvangbekkens maken voor nutriënten en sediment. Met dit soort ingrepen kun je de situatie een stuk verbeteren. Het rif is nog niet verloren, maar dan moeten we wel nu handelen.’
