Foto Jan Harteman De jongens en meisjes uit het nest zien er namelijk verschillend uit. En dat is merkwaardig, zegt ecoloog Jente Ottenburghs van Wildlife Ecology and Conservation, want de beide ouders behoren tot een zogeheten seksueel monochromatische soort. Dat wil zeggen: man en vrouw zien er hetzelfde uit. Maar de kinderen dus niet.
Ottenburghs publiceert erover in Ecology and Evolution. Het verschijnsel vond plaats in de ‘stal’ van vogelhouder Jan Harteman in Winssen. Harteman houdt en kweekt watervogels. Op kruisingen zit hij doorgaans niet te wachten. Maar hij kent Ottenburghs en zijn onderzoek naar kruisingen. En dus stuurde hij een mailtje. ‘Of het interessant is. Anders gaan ze de pot in.’
Kruising van deze twee soorten is nog nooit beschreven
Jente Ottenburghs, ecoloog leerstoelgroep Wildlife Conservation and Ecology
‘Ik heb hem gevraagd ze op te laten groeien’, vertelt Ottenburghs. ‘Kruising tussen deze twee soorten is nog nooit beschreven.’ Dat ligt ook niet voor de hand. De beide soorten eenden leven, zoals hun naam al doet vermoeden, ver van elkaar. Ze komen normaal gesproken nooit met elkaar in contact. Ottenburghs werd nog enthousiaster toen bleek dat de jongen er verschillend uitzagen.
De beide ouders horen volgens Ottenburghs tot evolutionaire lijnen die zo’n dertien miljoen jaar geleden uit elkaar zijn gegroeid. De voorouders waren toen waarschijnlijk nog seksueel dimorf: ze zagen er verschillend uit. In de loop der evolutie is dat verschil in uiterlijk verdwenen. De kruising bij Harteman heeft feitelijk miljoenen jaren evolutie teruggedraaid.
Regel van Haldane
Maar die vernieuwing is geen blijvertje. Twee van de vier jongen hebben inmiddels gepaard en ook eieren gelegd. Maar die blijken onvruchtbaar. Dat ligt in dit geval waarschijnlijk aan het vrouwtje, legt Ottenburghs uit, ‘De Regel van Haldane zegt dat het geslacht dat twee verschillende geslachtschromosomen heeft, verantwoordelijk is voor de onvruchtbaarheid na kruising. Bij zoogdieren is dat het mannetje, bij vogels het vrouwtje.’
Bij eenden is de mannelijke verendracht de standaard
De vreemde eenden zijn volgens Ottenburghs interessant om te begrijpen hoe kleurverschillen ontstaan. ‘De genetica daarachter is boeiend. Het heeft waarschijnlijk met oestrogenen te maken. Bij eenden is de mannelijke verendracht de standaard. De vrouwelijke dracht ontstaat door de productie van oestrogene hormonen.’
Oestrogenen
Die interne productie van oestrogenen wordt aangestuurd door bepaalde genen aan of uit te schakelen. Dat gebeurt door de werking van zogeheten ‘modifier genes’. Ottenburghs vermoedt dat, vanwege het ontstane kleurverschil bij het kroost, deze ‘veranderaars’ op de sekschromosomen liggen. Hij zou er graag meer studie naar doen, met meer kruisingen. Maar daar zit eigenaar Harteman niet op de wachten.
