Studenten testen zelftest. Foto Sven Menschel Sinds 26 april kunnen studenten in het hoger onderwijs weer één dag per week fysiek onderwijs volgen. Gratis zelftests moeten helpen om dat veilig(er) te laten verlopen. Goed idee, of…?
Tekst Marieke Enter
Even wennen, maar best te doen. Zo luidde het oordeel van de studenten Humane Voeding die begin deze maand (vrijwillig) de Roche-zelftest testten bij het practicum Human Infectious Diseases. Als het aan het ministerie van Onderwijs ligt, is het voor studenten en docenten in het hoger onderwijs binnenkort de normaalste zaak van de wereld om twee keer per week thuis zo’n zelftest te doen. Dan weet je tenminste zeker dat je met een gerust hart naar de campus kunt komen voor fysiek onderwijs.
Nou ja, dat weet je bíjna zeker. Want vooralsnog wordt niet gecheckt of je wel echt zo’n test hebt gedaan, laat staan of de uitslag negatief was. Dat geldt natuurlijk ook voor je medestudenten en docenten. Door de vrijwilligheid tast je net zo in het duister over hun eventuele besmettelijkheid als in de pre-zelftesttijd. Je moet maar hopen dat hun zelftestdiscipline niet is beïnvloed door tijdgebrek, gewetensbezwaren, wappie-complottheorieën en andere meer of minder valide factoren.
Schijnzekerheid
Misschien is die schijnzekerheid de reden dat WUR-studenten niet veel lijken te voelen voor zo’n sneltest-universiteit. Dat leert althans een snelle peiling onder Resource-lezers. Van de 86 mensen die reageerden op onze Instagram-poll, zei minder dan de helft volmondig ‘ja’ tegen het idee van twee keer per week zelftesten. En of ze erop vertrouwen dat hun medestudenten trouw zelftesten? Mwah. De eerste week misschien nog wel, maar dat zakt snel in zodra het nieuwtje eraf is, denkt ruim 70 procent. Bijna 15 procent kiest zelfs voor de stelling ‘Studenten gaan dat echt niet doen!’ Die scepsis lijkt terecht. Bij een zelftestproef bij de Avans Hogeschool, HAS Hogeschool en mbo-instelling Koning Willem I bleek maar 30 dertig procent van de studenten zich te testen.
We weten toch hoe studenten zijn? Die gaan dat echt niet doen
Verplichten dan maar, als vrijwillig (zelf)testen niet werkt? WUR ziet daar niets in, laat de raad van bestuur (RvB) weten via woordvoerder Annet Blanken. ‘Natuurlijk kijken we reikhalzend uit naar het moment waarop we alle studenten weer veilig kunnen ontvangen. Maar een (zelf)test is geen toegangsbewijs tot de campus.’ Demissionair minister De Jonge zei eerder in een interview ook dat hij een testverplichting op universiteiten niet gauw zag gebeuren.
Toch is niet uitgesloten dat je ooit wél verplicht je ene (negatieve) streepje moet tonen – figuurlijk, dan – om de collegezaal of het practicumlokaal binnen te komen. Vrijdag 16 april stuurde het kabinet een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer over de invoering van, in principe vrijwillige, ‘testbewijzen’. En je voelt ‘m al: het voorstel laat ruimte om die testbewijzen in het hoger onderwijs, als essentiële sector, eventueel wél te verplichten. Niet meteen, maar in het uiterste geval kan via een algemene maatregel van bestuur (amvb) een testbewijs geëist worden van studenten. Níet van docenten trouwens, meldt het Hoger Onderwijs Persbureau. Dat zou een te zware inbreuk maken op hun rechten, omdat ze bij weigering hun baan kunnen verliezen.
Dubbel werk
Zolang de Tweede Kamer zich nog niet uitgesproken heeft over het wetsvoorstel voor testbewijzen, weten docenten niet of ze er wel of geen rekening mee moeten houden dat ze voor volhardende testweigeraars een alternatief moeten ontwikkelen voor het fysieke onderwijs, zoals het idee is voor als er wél een testbewijsplicht komt. Best een opmerkelijk idee, want welke docent gaat zowel een prima fysieke als een minstens zo geweldige online onderwijsvariant voorbereiden? Was er niet al iets met torenhoge werkdruk en academische alarmbellen?
Universitair docent Michiel Köhne, die De Zaaier de rode protestbaret opzette tijdens de recente actiedag: ‘De bekostiging van dat onderwijsalternatief is vast weer niet geregeld. Dan komt het er dus op neer dat docenten die alternatieven in hun onderzoekstijd of vrije tijd moeten ontwikkelen.’ En het gewoon simpel houden; online videoregistraties van on-campus onderwijs bieden? ‘Soms moet je wel, maar het zorgwekkende is dat videocolleges dan al gauw de standaard worden. Terwijl academisch onderwijs, de vorming van jonge mensen tot wetenschappers, natuurlijk veel méér behelst dan dat.’
Vrijwillig
Voorlopig zijn testbewijzen niet aan de orde, maar de raad van bestuur is wel voorstander van het vrijwillig testen vooraf. ‘De overheidszelftests maken het straks mogelijk een significant aantal asymptomatische covidpatiënten op te sporen nog voordat ze naar de campus komen. We doen momenteel een aantal kleinschalige, logistieke pilots om goed voorbereid te zijn als de zelftests straks in grote getalen beschikbaar zijn’, aldus RvB-woordvoerder Blanken, die ook meldt dat de checklist ‘Voordat je naar de campus komt’ binnenkort wordt ge-update naar de nieuwe situatie.
We doen momenteel een aantal kleinschalige, logistieke pilots om goed voorbereid te zijn als de zelftests straks beschikbaar zijn
WUR-woordvoerder Annet Blanken
Vanaf 26 april is dan weer meer on-campus onderwijs mogelijk, al moet de distributie van de zelftests nog geregeld worden. Onderwijsminister Van Engelshoven schrijft aan de Tweede Kamer dat SURF, het ICT-samenwerkingsverband in het onderwijs, begin mei een digitaal portaal klaar heeft waar studenten en docenten de tests gratis kunnen bestellen en laten thuisbezorgen. In afwachting daarvan mogen de onderwijsinstellingen wel al meer ‘open’. En dan maar hopen dat je studiegenoten en docenten de zelftests ook trouw gaan gebruiken; dat het hoger onderwijs niet een enorm testcircus optuigt voor hooguit wat schijnzekerheid.
Dit artikel suggereert dat Wageningen University zou kiezen voor dubbel werk voor docenten.
Of dat dit in het genoemde wetsvoorstel zou staan.
Dat is niet zo.
Dat was in het concept wetsvoorstel wel het geval, maar in het bijgestelde wetsvoorstel dat onlangs naar de 2e kamer is gestuurd, en vooral in de Memorie van Toelichting daarbij, is te lezen dat dit dubbel (of 3 dubbel) werk niet meer verplicht is.
Een onderwijsinstelling kan ook andere keuzes maken om de verspreiding van virus te beperken, bijvoorbeeld door de 1.5m afstand aan te houden.
En ja, #Alleen Samen krijgen we Corona onder controle, dus hopelijk gaan veel collega’s die zelftesten gebruiken. Niet om op de campus ‘schijnzekerheid’ te creeren zoals hier genoemd, maar om de pandemie hier in Nederland iets meer onder controle te krijgen.
Eens Rolf. Mijn beeld is dat de zelftests verkeerd geframed worden. Want ook als ze niet 100% betrouwbaar zijn, dan is regelmatig zelftesten van een groot deel van de populatie een heel nuttig middel om een deel van de besmettingen in beeld te krijgen en het totale aantal besmettingen daarmee significant lager. Zeker zolang we een groot deel van de bevolking nog niet gevaccineerd is lijkt me dit een zeer nuttige bijdrage die wij kunnen leveren.
Dag Rolf en Sietse, dank voor jullie reacties. De auteur van dit stuk (Marieke) kan nu helaas hier geen antwoord geven vanwege inlog-problemen, dus even via mij. Hopelijk is haar antwoord hieronder verhelderend of misschien nog voer voor discussie:
Als redacteur reageer ik graag. Dit artikel is geschreven kort na de persconferentie van 20 april, op basis van wat toen bekend was over de kabinetsplannen voor zelftests in het hoger onderwijs. Daar vielen best wat kanttekeningen en kritische vragen bij te plaatsen. Dat is wat dit artikel beoogde te doen, niets meer en niets minder. Zelftests kunnen inderdaad helpen virus-verspreiding te beperken – áls mensen ze gebruiken. Dat is nog maar de vraag, bleek uit onze inventarisatie. Dan is de vraag gerechtvaardigd of het hoger onderwijs nou echt veel opschiet met die zelftests (en alles wat ermee gepaard gaat, zoals die toen nog dreigende impact op de werkdruk), of dat het hooguit wat schijnzekerheid oplevert. Het artikel laat het finale oordeel daarover bij de lezer. Van ‘framing’ van de zelftests is naar mijn mening geen sprake, wél van een kritische reflectie op de zin en onzin van deze overheidsmaatregel.
Dank voor je reactie Willem en Marieke.
De tests zijn niet bedoeld om zekerheid te bieden, maar om bij te dragen aan het verminderen van verspreiding. Dat doen ze ook wanneer slechts 30% ze gebruikt, daardoor zijn mogelijke besmettingen sneller in beeld. Effect is natuurlijk wel groter bij hoger gebruik, en dat krijgen we alleen voor elkaar wanneer we allemaal helder uitleggen wat de toegevoegde waarde van deze zelftests is. Ik zal dat zelf in ieder geval doen bij de studenten (en collega’s) waar ik contact mee heb.