Foto: Shutterstock De Wageningers schrijven dit in een brief aan de NWO en de andere Europese initiatiefnemers van het zogeheten Plan S. In dit plan, dat vorig najaar het licht zag, wordt een rigoureuze keuze gemaakt om vanaf eind dit jaar alleen nog maar in volledig open access journals (de gouden standaard) te publiceren over met publiek geld gefinancierd onderzoek.
Ontwrichtend
Plan S leidt tot veel onrust onder wetenschappers. Een groep prominente Wageningse onderzoekers, onder wie hoogleraren Marcel Dicke, Jan-Willem van Groenigen en Ken Giller, heeft namens de Wageningse onderzoekers zijn bezwaren tegen Plan S bij de NWO neergelegd. Kern van de kritiek is dat het plan te rigoureus en rigide is. Plan S werkt volgen de onderzoekers ontwrichtend. Zij onderschrijven het streven naar open access, maar staan een meer geleidelijke transitie voor, waarin voorlopig ook nog ruimte is voor hybride journals. Dat zijn journals die naast het abonnementensysteem, ook open access faciliteren tegen extra betaling of als onderdeel van een overeenkomst met universiteiten.
Plan S wijst deze zogeheten hybride open access titels pertinent af. Daarmee wordt volgens de onderzoekers het kind met het badwater weggegooid. Een kwart van de Wageningse artikelen verschijnt open access via hybride journals en de verwachting is dat dit aandeel toe gaat nemen. Dat zou, als Plan S maatstaf wordt, niet meer kunnen. Waar dat toe leidt is niet duidelijk. Van alle peer-reviewed artikelen verschijnt slechts één op de vijf in volledig open access journals, zoals Plan S dat wil.
Kwaliteit
De drang om snel volledig open access te publiceren, heeft volgens de onderzoekers een paar forse nadelen. De belangrijkste is de controle op de kwaliteit van artikelen. Bij open access betalen onderzoekers vooraf, zodat lezers geen abonnement meer hoeven betalen. Dit verdienmodel stimuleert het ontstaan van zogeheten rooftijdschriften, waar niet of nauwelijks kwaliteitscontrole (peer-review) plaatsvindt en alles gericht is op zoveel mogelijk artikelen publiceren. Open access is daarnaast duur: de kosten om een artikel gepubliceerd te krijgenin een toonaangevend journal kunnen tot wel 4000 euro oplopen.
Om foute journals buiten de deur te houden, pleiten de onderzoekers voor het maken van een ‘witte lijst’ van journals die wel kwaliteit leveren.
Intranetgroep
Voor de discussie over open access binnen WUR heeft de Forum-bibliotheek een intranetgroep opgericht: Open Access Publishing. De volledige aanbevelingen aan de NWO en haar Europese partners achter Plan S zijn daar te vinden. Volgende week donderdag 31 januari organiseren NWO en ZonMw in Utrecht een bijeenkomst over de implementatie van Plan S.