Illustratie Shutterstock Van de vier technische universiteiten heeft WUR het hoogste ziekteverzuim. Ook vergeleken met andere universiteiten in Nederland is Wageningen niet de beste leerling van de klas. Op zoek naar oorzaken blijken vooral psychische klachten te spelen.
Hij noemt het een ‘ingewikkeld vraagstuk’ en het zet hem voor een raadsel. Het ziekteverzuim bij WUR is complex, vertelt directeur Human Resources Martijn Scheen. Bij het analyseren van die complexiteit moeten eerst Wageningen Universiteit (WU) en Wageningen Research (WR) afzonderlijk bekeken worden. Hoewel samen WUR, verschillen de cijfers tussen die twee aanzienlijk (zie figuur).
Wat opvalt, is dat na corona het ziekteverzuim vooral bij WR is gestegen. Verder trekt de aandacht, vertelt Scheen – met Vital & Health adviseur Sander van der Nat en Vital & Health teamlead Dennis Kaldenberg aan zijn zijde – dat ‘WUR-breed het verzuim relatief zeer vaak psychisch van aard is en dat er verschillen zijn tussen leeftijdsgroepen en geslachten’. Daarover later meer.
Dat het ziekteverzuim bij WUR sinds de coronapandemie is toegenomen, is volgens Kaldenberg wel te verklaren omdat tijdens de pandemie het verzuim tegen de verwachting in laag was. ‘Je verwacht dat het verzuim tijdens de pandemie zou stijgen, maar het zakte juist. Dat kwam omdat mensen zich minder snel ziek meldden. Als je tijdens de lockdown bijvoorbeeld migraine had, deed je toch de online overleggen en ging daarna even liggen. En daarna weer verder om de uren te maken; ziek melden was niet nodig. Toen we weer normaal naar het werk konden, verwachtten we dat het ziekteverzuim weer uit zou komen op 4,5 procent, maar het steeg verder en bleef tot nu toe rond de 5 procent hangen voor WUR en 5,6 procent voor WR, met een opvallende uitschieter bij CS+ van bijna 7 procent.’
Nuance
De cijfers van WUR kun je volgens Kaldenberg niet zomaar vergelijken met die van andere universiteiten (zie figuur hieronder) of met onderwijs. ‘Bij WU is het ziekteverzuim namelijk laag, vergelijkbaar met andere universiteiten.’ Dat komt volgens Van der Nat omdat er bij de universiteit – wat hij noemt – veel ‘regelruimte’ is. ‘Onderzoekers hebben autonomie. Dat werkt goed voor gepassioneerde medewerkers. Mensen in teams waar veel regelmogelijkheden zijn, worden niet snel ziek.’
Overigens is het ziekteverzuimcijfer bij WU niet in beton gegoten, aldus Kaldenberg: ‘We weten namelijk dat er sciencegroepen zijn die de administratie niet geweldig bijhouden. Als iemand zich met griep ziekmeldt, die de week ervoor zestig uur maakte, dan word die griepdag niet geregistreerd.’ Voor het verzuimcijfer is dat fijn – wil hij maar zeggen – maar voor realistische cijfers niet. ‘Wat overigens niet hoeft te betekenen dat het verzuimcijfer hoger wordt, het kan ook lager uitkomen.’ Nog een nuance, aldus Kaldenberg. ‘Kijk je naar de landelijke cijfers dan is WUR gemiddeld, in het derde kwartaal van 2024 was het verzuim 4,9 procent. Kijk je naar landelijke onderwijsverzuimcijfers, dan doet WUR het heel goed, maar bij die cijfers zitten ook rijscholen, waar het verzuim extreem hoog is.’
Tot zover de nuance. Feit is dat er opvallende en zorgwekkende cijfers te zien zijn, constateert Scheen. Verzuim om psychische redenen is een opvallende trend. ‘Dat is de afgelopen tien jaar flink opgelopen. Het was toen een derde van het totale ziekteverzuim – de afgelopen vijf jaar is het naar 50 procent gestegen. Dat is veel. De uitval vanwege een ongezonde werk-privébalans is echt toegenomen: naar 36 procent in 2024, weten we van bedrijfsmaatschappelijk werk. In 2023 was dat 29 procent.’
Mensen in teams waar veel regelmogelijkheden zijn, worden niet snel ziek
Hoewel ziekteverzuim door werkstress is afgenomen (18 procent in 2024 en 36 procent in 2023) kun je die volgens Scheen niet los van elkaar zien. ‘Als er dingen thuis spelen, dan hebben die effect op het werk. Als een medewerkers veel van zichzelf vraag op het werk en dat gaat net goed, dan kan een situatie thuis de druppel zijn die zorgt voor uitval.’
Promovendi
Waar ook antwoorden te vinden zijn voor het ‘zeer ingewikkelde vraagstuk’ van Scheen is bij de groep tussen 25 en 35 jaar, en met name bij vrouwen. ‘We zien bij die groep bij heel WUR een significant hoger verzuimcijfer.’ Van der Nat: ‘Het gaat vaak om jonge vrouwen met een gezin. Ze hebben bijvoorbeeld net met hun partner een huis gekocht, hebben kleine kinderen, geven thuis veel energie maar willen ook op het werk volop presteren. Als er dan nog extra werkdruk bijkomt, is de kans op uitval groot.’
We zien bij de groep vrouwen tussen 25 en 35 jaar een significant hoger verzuimcijfer
Promovendi vormen daarbij een specifieke risicogroep, legt Scheen uit: ‘Ze stappen zo vanuit hun studentenleven een promotietraject van vier jaar in. Ze zijn nog niet gewend aan het werkritme. Het werk vraagt veel zelfdiscipline en het vermogen om direct te leveren. Als een promovendus ziek wordt, is er meteen een probleem want die heeft doorgaans een aanstelling voor vier jaar. Het is een cocktail voor veel stress. Internationals hebben het vaak extra moeilijk: we krijgen veel signalen van bedrijfsmaatschappelijk werk dat we voor hen meer zorg moeten hebben, denk aan jonge promovendi uit Azië die soms hun gezin achterlaten om hier te promoveren. En dan zien we ook nog onderscheid tussen de PhD’ers die in loondienst zijn en die een beurs hebben. Voor die eerste groep heeft WUR een verplichting tot ‘goed werkgeverschap’, dat wil zeggen eerlijke arbeidsvoorwaarden en investeren in ontwikkelingsmogelijkheden, maar we hebben minder greep op de mensen met een beurs. We mogen hun zelfs niet wat extra’s geven, want dat is fiscaal niet toegestaan. Dat doen we overigens soms wel. Vorig jaar hebben we bijvoorbeeld besloten internationale beurspromovendi met een inkomen onder het bestaansniveau wat extra salaris te geven hoewel dat dus officieel niet mag van de Belastingdienst.’
Leiders
Nog een oorzaak die bijdraagt aan ziekteverzuim is leiderschap, vertelt Kaldenberg. ‘Bij WUR zijn veel wetenschappers op een dag leidinggevende geworden. Een wetenschapper is niet per se een goede leidinggevende: je krijgt ineens verantwoordelijkheden zoals een verzuimgesprek voeren. Dat is een andere tak van sport. Het is een dynamiek waarbij slecht leiderschap leidt tot ziekte of vertrek van medewerkers. Maar de leidinggevende blijft vaak zitten waar die zit, want het zijn vaak erg goede wetenschappers die grote projecten binnenhalen. Wij helpen nu bij zaken als de verzuimgesprekken.’
Waar – tot slot – ook een stijging van langdurig ziekteverzuim te zien is, is de groep ouder dan 55 jaar, zegt Van der Nat: ‘Ouderen die uitvallen zijn bijvoorbeeld mantelzorger en bij vrouwen kunnen overgangsklachten spelen. Als er daarnaast dan ook nog iets op het werk gebeurt, kan uitval volgen. Daar ligt een taak voor leidinggevenden. Want mantelzorgen of overgangsklachten kun je niet ‘uitzetten’, maar bij het werk kun je wel aan knoppen draaien om stress te verminderen. Als mensen al op hun tenen lopen, kun je ze bijvoorbeeld bij de jaarlijkse eindejaarsstress uit de wind houden.’
Een medewerker die na twee jaar nog niet is hersteld, kost gemiddeld al gauw 300 duizend euro
De aangekondigde bezuinigingen van 80 miljoen euro lijken alles nog meer op scherp te zetten. Langdurig verzuim kost immers veel geld. WUR heeft een ‘loondoorbetalingsverplichting’ en een medewerker die na twee jaar nog niet is hersteld, kost dan gemiddeld al gauw 300 duizend euro. Toch wil WUR volgens Scheen niet door de bezuinigingen scherper op ziekteverzuim gaan sturen. ‘We zijn lief in Wageningen. We zullen hier nooit vanwege bezuinigingen meer druk gaan uitoefenen op zieke medewerkers. En daar ben ik ook trots op. Wel heb ik van de raad van bestuur juist groen licht gekregen om meer te doen om langdurig verzuim terug te dringen, denk aan het aanstellen van de Vitality & Health-adviseurs zoals Sander. Je mag bezuinigingen en reorganisaties nooit aangrijpen om iemand die minder goed functioneert of langdurig ziek is te ontslaan. Dat is een belangrijke boodschap, want bezuinigingen zijn doorgaans niet bepaald goed voor het terugdringen van ziekteverzuim.’
