Bestuursvoorzitter Sjoukje Heimovaara presenteert het Strategisch Plan tijdens de Dies op 7 maart. Foto Guy Ackermans De lat ligt hoog voor het nieuwe strategisch plan van WUR. Ingrijpende wereldwijde en landelijke ontwikkelingen, die ook WUR beïnvloeden, volgen elkaar in rap tempo op. Wat ook de vraag oproept; is zo’n jarenplan nog wel van deze tijd? Bestuursvoorzitter Sjoukje Heimovaara vindt van wel, maar met een kanttekening.
Wat als eerste opvalt in het plan dat vorige week tijdens de Dies werd gepresenteerd, is het taalgebruik. Noem het strijdbaar. ‘Het is duidelijk dat we nu in actie moeten komen’, staat er en ‘dat vereist moed‘. Of deze: ‘Er is een wereldwijde strijd om talent’. Ook valt op wat er niet staat. De investeringsthema’s zijn verdwenen en sturing op studentenaantallen en echt concrete doelstellingen ontbreken.
Die komen nog, aldus Heimovaara, die daarmee uitlegt dat dit plan meer een kompas is dan een roadmap: ‘De wereld verandert voortdurend. Bij publicatie van dit interview kan er alweer iets groots veranderd zijn. Daarom maken we geen rotsvast maar een sturend document met thema’s waarmee we ons identificeren en waar we met de kenniseenheden flexibel kunnen sturen.’ Die zes thema’s zijn nieuw, zo ook het verhaal van WUR, de narrative (zie kader). En ook dat de kenniseenheden tegelijkertijd werkten aan hun zogenoemde strategische agenda’s. ‘Daarin wordt de richting die dit strategisch plan geeft, concreter uitgewerkt.’
Het taalgebruik valt op, is dat bewust?
‘Ik ben blij dat het strijdbaar overkomt. Met een grote groep hebben we naar onze waarden (zie kader) gekeken en ‘verantwoordelijkheid nemen’ en ‘moed’ kwamen telkens terug. Daarnaast werd samenwerking veel genoemd. Dus niet meer alleen onze kennis brengen naar plekken waar het nodig is, maar samen met bijvoorbeeld ngo’s of andere kennisinstellingen kijken hoe we verder kunnen komen.’
Dat klinkt niet echt onderscheidend.
‘Het stuk is niet geschreven om ons te onderscheiden. We willen wel de buitenwereld beter laten ziet wat Wageningen is. WUR is voedsel, natuur en mensen, als je het tot de versimpelde kern terugbrengt. Nu ziet de buitenwereld ons vaak beperkt tot dat ene stukje dat zij kennen. We zijn voor hen óf intensieve veeteelt, óf we zijn ecologische bosknuffelaars óf we zijn economische rekenaars. Maar we zijn het allemaal. Juist die gemeenschappelijkheid is cruciaal om het verschil te kunnen maken. We moeten laten zien dat wij hier samen bijdragen aan de plantaardige en dierlijke productie voor alle mensen: duurzaam en binnen planetaire grenzen en met behoud van biodiversiteit. En met allerlei vakgebieden, ook bijvoorbeeld op economisch en ecologisch gebied.’
De waarden, bijvoorbeeld vertrouwen, zijn moeilijk meetbaar, daarom blijft het wat vaag.
‘Vertrouwen heeft met cultuur te maken en is inderdaad moeilijk meetbaar. Een voorbeeld: vanwege de bezuinigingen kijken we of we minder bureaucratisch kunnen werken, want dat is tijdrovend en duur. Vertrouwen betekent dat we niet iedereen voortdurend checken, we gaan ervan uit dat mensen doen wat ze moeten doen. Dat betekent overigens ook dat je elkaar streng moet kunnen aanspreken op verantwoordelijkheden, het is geen free lunch. Dit is een van mijn top-ambities.’
In vorige plannen werd gesproken over groei van aantallen studenten, nu niet meer.
‘We moeten rekening houden met stabilisering of minder. Dat is onvermijdelijk. We weten dat de Nederlandse demografie verandert en het aantal studenten dat bèta kiest, zakt ook. En er is concurrentie; steeds meer universiteiten in binnen- en buitenland begeven zich in ons domein. Onderzoek laat zien dat studenten erg geïnteresseerd zijn in wat wij bieden, maar dat ze ons niet kennen of Wageningen niet aantrekkelijk vinden. Daar moeten we aan werken. Studentenwerving is daar volop mee bezig.’
Houdt het plan ook rekening met het opheffen van opleidingen?
‘We willen een flexibeler opleidingsportfolio. We zijn elk jaar weer de beste volgens studenten, maar er is niks gevaarlijker dan elk jaar de beste zijn. Je wordt tevreden, terwijl je moet durven vernieuwen. Denk aan het gebruik van AI, maar ook aan het vernieuwen van het portfolio. Dat betekent dus ook durven stoppen met opleidingen.’
Is er in het plan voldoende aandacht voor WUR in de wereld?
‘De concurrentie is groot, denk aan de Chinese wetenschap waarin enorm wordt geïnvesteerd. Verder vallen klappen bij internationale hulpprogramma’s (USAid werd door de regering Trump gestopt, red), klimaatverandering ‘bestaat niet meer’ nu Trump aan het bewind is. Maar daar hebben wij geen invloed op. We kunnen er wel aandacht voor vragen. Daarom zijn wij druk in overleg met de Wereldbank en andere ontwikkelingsbanken om onze goede contacten te versterken. We moeten ons internationale profiel koesteren en beschermen.’
In het plan staat dat curiosity driven science ondersteund moet worden, komt er meer aandacht voor fundamentele wetenschap?
‘De fundamentele wetenschap staat onder druk. Er is bijvoorbeeld een flinke hap uit het NWO-budget genomen door de overheid. Onze fundamentele wetenschappers hebben bescherming nodig. Het is een trage poot – logisch, gezien hun werk – maar die levert uiteindelijk briljante dingen op, bijvoorbeeld voor voedselzekerheid. Er staat niet in het plan dat we zelf kunnen gaan investeren. Maar een deel van mijn tijd gaat bijvoorbeeld op aan belangenbehartiging voor WUR om te voorkomen dat er op onderzoek wordt bezuinigd.’
Er moet aandacht zijn voor buttom-up initiatieven, wat zijn dat?
‘Zo nu en dan komt er vanuit de organisatie een idee, denk aan het biodiversiteitsinitiatief van Liesje Mommer. Er was met haar een groepje onderzoekers die zeiden: dit is superbelangrijk. Ze pakten het op, maar op een gegeven moment hadden ze een rechterhand nodig. Vanuit hun kenniseenheden werd gezegd; we zetten allemaal een bedrag in om de initiatiefnemer te ondersteunen met extra hulp. Sindsdien is het gegroeid en als thema erkend. Ook vanuit wetenschapsfinancier NWO. Wij hebben de waarheid ook niet in pacht, dus dit soort projecten moeten we steunen als ze aan de oppervlakte komen. Overigens is dit nadrukkelijk geen oproep of call, maar moet organisch ontstaan.’
De investeringsthema’s, die zijn weg?
‘Klopt. Ze hebben mooie dingen gedaan – bijvoorbeeld voor de eiwittransitie en de digital twins – maar op dit moment lag er niks waarin we op die manier specifiek wilden investeren. En als we nu incidenteel gaan investeren willen we meer richting de zes thema’s sturen. Dus: als je investeert, kijk naar zes thema’s. Verder willen we investeren in zoiets als ‘de zes dilemma’s’ die we hebben geschreven, dat soort dingen hebben veel impact.’
AI krijgt maar een paar woorden in het plan, waarom?
‘AI heeft voortdurend onze aandacht en wordt in alle opleidingen meegenomen. De hoofdboodschap van het Strategisch Plan is Shape responsible change; dat betekent ook verantwoordelijk omgaan met AI.’
Responsible change?
‘Ja, wij leiden de responsible changemakers van de toekomst op, zoals ook in de nieuwe onderwijsvisie staat. Als je academici opleidt, komen die vaak terecht in banen waar ze aan het roer staan. En er valt veel te veranderen. Als we dat niet doen, dan gaan we de planetaire grenzen over; verwoestend voor een goed klimaat. Wij moeten onze studenten opleiden met het bewustzijn zijn dat dingen anders moeten. Hoe, dat moeten ze zelf bepalen.’
‘Ons verhaal’
Nieuw in het strategisch plan zijn zes thema’s die samenvatten waar WUR voor staat: duurzame voedselsystemen, biodiversiteit en veerkrachtige ecosystemen, wereldwijde gezondheid, klimaatbestendige toekomst, biobased en circulaire samenleving, en duurzaam water- en landgebruik. Ook nieuw is het WUR-narratief; ‘ons verhaal’ noemt Heimovaara dat. En dat verhaal is, kort door de bocht, dat het gebruik van natuur, water en bodem door mensen blijft binnen wat de planeet aankan. De waarden – ook nieuw en volgens Heimovaara cruciaal voor het kompas – zijn duurzaamheid, verantwoordelijkheid, vertrouwen, moed, nieuwsgierigheid en samenwerken.
