Projectleider Harm Smit; op een melkveehouderij met het CowToilet (de installatie die middenin de stal staat). Foto Resource Rekenen, rekenen en nog een keer berekenen. Hoeveel koeien, hoeveel hectare, hoeveel mest mag volgend seizoen nog uitgereden worden – en hoeveel daarna, als de derogatie* er helemaal af gaat? Wat kost het stalsysteem waarmee je kunt meedoen aan een onderzoek, en ‘loont’ dat – afgezet tegen de kosten voor de af te voeren mest? Tijdens een bijeenkomst over het PPS-project Reinventing Circulair Dairy Farming kraakten de hersens van de aanwezige melkveehouders bijna hoorbaar.
Het project onderzoekt of koeienurine kan worden ingezet als kunstmestvervanger, en wat dat doet met de circulariteit en winstgevendheid van melkveebedrijven. Dat gaat Wageningen Livestock Research onderzoeken bij melkveehouders met een LelySphere (van de firma Lely) of een CowToilet of VrijLevenStal (van de firma Hanskamp). ‘Dat zijn moderne, emissie-arme stalsystemen die nieuwe soorten mestproducten opleveren, zoals urine, legt projectleider Harm Smit uit. ‘Het doel is daarmee een systeem te creëren dat kunstmest zoveel mogelijk vervangt door producten uit dierlijke mest.’
Vrijstelling
Een warm hart voor de wetenschap hoeven melkveehouders niet per se te hebben om toch dolgraag te willen meedoen aan dit onderzoek. Er lonkt namelijk een aantrekkelijke incentive voor deelnemers: een vierjarige vrijstelling op de Meststoffenwet, waarbij de apart op te vangen koeienurine wordt aangemerkt als kunstmestvervanger – en die mag boven de gebruiksnorm van dierlijke mest gebruikt worden. Met het einde van de derogatie in zicht kan dat jaarlijks tienduizenden euro’s schelen. Investeren in een relatief betaalbaar emissie-arm systeem zoals het CowToilet kan dan aantrekkelijk zijn.
Het onderzoek loopt vier jaar; de resultaten moeten uitwijzen of urine een definitieve kunstmeststatus kan krijgen en of het in het kader van de Nitraatrichtlijn aangemerkt kan worden als RENURE (recovered nitrogen from manure). Wetenschappelijk onderzoek is noodzakelijk om de beleidsmakers in Den Haag en Brussel te overtuigen. Om het onderzoek mogelijk te maken, wil het ministerie van LVVN maximaal honderd vrijstellingen verlenen; 50/50 te verdelen over klanten van Lely en Hanskamp. Harde voorwaarde is wel dat de bedrijven volledige medewerking verlenen aan het onderzoek. WUR-onderzoekers (‘zowel van dier als van de plantkant’, aldus Smit) zullen de deelnemende bedrijven monitoren via verschillende veld- en kasproeven.
Stal versus veld
‘In eerste instantie bekijken we vooral de kwaliteit van de mestproducten die de verschillende bedrijven produceren: wat zit erin aan stikstof, fosfaat en kalium, en hoeveel organische stof? En hoe verhoudt zich dat tot de zogeheten renure-criteria?’, aldus Smit. Later verbreedt de scope van het project. ‘We willen helder krijgen hoe die nieuwe mestproducten optimaal benut kunnen worden. Dus: hoe zijn ze op het juiste moment, in de juiste hoeveelheid en met de juiste toedieningsmethode op het land te brengen?’
Voor dat laatste is het van belang dat Slootsmid – een bekende producent van mestscheiders en machines om mest aan te brengen op het land – ook partner is in de PPS. Smit: ‘Het gaat erom dat de emissies bij de bemesting zo laag mogelijk blijven en de nutriënten optimaal benut worden. Want het is doodzonde als we ze wel winnen in de stal, maar vervolgens op het veld weer kwijtraken.’
Afgelopen vrijdag sloot de termijn waarop de melkveehouders zich konden aanmelden voor de eerste inschrijftermijn (in mei volgt een tweede ronde). In totaal hebben 72 melkveebedrijven zich aangemeld (30 via Hanskamp, 42 via Lely). De formele inschrijving verloopt via overheidsorganisatie RVO. Die heeft 15 februari genoemd als streefdatum om definitief uitsluitsel te geven over de ontheffing – net voordat het nieuwe mestseizoen begint.
Koeientoilet
Het CowToilet is een relatief betaalbaar, nieuw emissiearm stalsysteem (voor de kenners: met emissiefactor 6,4 kg NH3 per dierplaats) dat min of meer een combinatie is van een krachtvoerbox met een urinoir. Koeien lopen er uit eigen beweging naar binnen, omdat ze er wat brok gevoerd krijgen – althans: soms, om ‘draaideurbezoek’ te voorkomen. Zodra de box sluit, wordt het urinoir volautomatisch onder de staart gepositioneerd. De plasreflex wordt opgewekt door een ‘massage’ van een specifieke zenuw tussen de uier en vulva (dit filmpje toont de werking). ‘Eigenlijk hetzelfde wat een veearts doet die een urinemonster wil nemen, maar dan machinaal’, aldus melkveehouder Jan-Willem Tijken. Een praktijktest op de Dairy Campus in Leeuwarden wees uit dat het CowToilet gemiddeld een derde opving van de circa 33 liter urine die een koe per dag plast.
*Derogatie
Vanwege de achterblijvende waterkwaliteit maakt Brussel niet langer een uitzondering voor Nederlandse boeren over de hoeveelheid dierlijke mest die ze over hun land mogen uitrijden. De derogatie wordt afgebouwd, om per 2026 helemaal te verdwijnen. Boeren mogen dan per hectare nog maximaal 170 kilo stikstof uit dierlijke mest uitrijden. Eerder was dat – afhankelijk van de bodemsoort – 230 tot 250 kilo. Het betekent dat boeren zijn aangewezen op kunstmest om het mineralengehalte van de bodem aan te vullen, en dat ze (veel) meer mest moeten laten afvoeren. De kosten daarvan kunnen oplopen tot tienduizenden euro’s per bedrijf.
