Klankkunstenaar De Kluizenaar op z’n buik op zijn bron van inspiratie. Foto Ellen Broekema Na eerdere projecten over de eiwittransitie en de Noordzee heeft klankkunstenaar Remco de Kluizenaar opnieuw een project met wortels bij WUR. Het betreft een 20 minuten durende compositie over het leven aan en onder de oppervlakte, geïnspireerd op onderzoek van de leerstoelgroep Bodembiologie.
Het muziekstuk is vrijdag 20 september live te horen in de Bevrijdingskerk in Wageningen, waar het wordt uitgevoerd door De Harmonie Wageningen. Voor de compositie werkte De Kluizenaar nauw samen met universitair docent Marie Zwetsloot en postdoc Giulia Bongiorno. Ze gaven hem een soort ‘spoedcursus bodemleven’ en leenden hem hun beste boeken. ‘Na een week lezen was het net alsof ik op een andere planeet was geweest, vol aliens waarvan ik nog nooit had gehoord maar die de meest geweldige dingen kunnen bewerkstelligen’, vertelt hij.
Die ver- en bewondering voor het bodemleven klinkt duidelijk door in De Kluizenaars muziekstuk. Het geeft diverse bodemorganismen en -processen een ‘stem’ via bepaalde melodielijnen en instrumentcombinaties. Op en neer gaande klarinetlijntjes symboliseren bijvoorbeeld pendelaars, een wormsoort die vanwege z’n wel drie meter diepe verticale gangen enorm belangrijk is voor de waterabsorptie van grasland. Een andere belangrijke ecosysteemfunctie van deze wormen – nutriënten in de bodem brengen door te poepen – wordt verbeeld met de bastrombone. ‘Daarmee kun je van die diepe, lage scheten laten klinken’, verheldert De Kluizenaar.
Driekwartsmaat
Voor zijn compositie ging hij ook te rade bij Ron de Goede, al decennialang een van de drijvende krachten achter WUR-onderzoek dat wereldwijde standaarden zet om bodemkwaliteit te meten en uit te drukken aan de hand van nematoden. Op basis van zijn input componeerde De Kluizenaar de ‘Ode aan de Nematode’, een van de twee delen van het muziekstuk die aan een specifiek bodemorganisme zijn gewijd. De Ode kreeg een driekwartsmaat (of eigenlijk: zesachtste), want: ‘Ron leerde me dat nematoden een drievoudig symmetrische lichaamsbouw hebben. Zo’n fascinerend gegeven wilde ik laten terugkomen in de muziek.’
Naast de twee bodemorganismen (nematoden en springstaartjes) ‘bezingt’ de compositie ook drie bodemsoorten: bosgrond, grasland en akkerbodems. Dat zijn bodems met oplopende opbrengsten voor de mens in termen van voedselvoorziening, maar ook met oplopende graden van bewerking. Dat heeft wel impact op het bodemleven, onderstreept het muziekstuk: nadat de koperblazers klinken die de ploegscharen verbeelden, ebt de melodie van de bodemschimmels weg – ploegen heeft een verwoestend effect op de ondergrondse schimmelnetwerken.
Auditieve ondertiteling
Omdat niet iedereen meteen vloeiend de muziektaal van het bodemleven spreekt, wordt elk deel van de compositie voorafgegaan door een duiding van De Kluizenaar (in het Nederlands; voor internationals is er een hand-out met de Engelse vertaling). Met korte poëtisch-wetenschappelijke teksten geeft hij als het ware auditieve ondertiteling. ‘Zodat je weet waarop je moet letten en je begrijpt wat je hoort’, legt hij uit.
Toegangsbewijzen voor de muziekuitvoering van 20 september zijn online te verkrijgen. Ze geven ook toegang tot de aansluitende bodemdierensafari (in het NL en EN), die onder meer wordt begeleid door Marie Zwetsloot, Giulia Bongiorno en verschillende andere WUR-bodemexperts. Het evenement vormt de aftrap van de tiende editie van de Bodemdierendagen, een citizen science-project van NIOO-KNAW.
